Stjepan Đureković se nije uklapao u sliku prosječnog hrvatskog političkog emigranta. On nije bio ustaški veteran, ali ni pripadnik mlađe generacije Hrvata u egzilu. Radilo se o uticajnom jugoslovenskom privredniku, visokom funkcioneru hrvatskog petrolejskog giganta – INA.
Njegovi počeci su bili kontroverzni. U Drugom svjetskom ratu bio je partizan. Međutim, Josip Manolić u svojim memoarima piše da je Đurekovićeva majka bila folksdojčerka, a da je otac sarađivao sa Gestapoom. Savremena literatura ističe da je Đureković još prije emigriranja u SR Njemačku tijesno sarađivao sa zapadnonjemačkom obavještajnom službom BND.
S obzirom na visoku poziciju u INI, Stjepan Đureković je raspolagao tajnama od velikog ekonomskog i strateškog značaja. Njegovo bjekstvo u Njemačku predstavljalo je za jugoslovenski režim višestruku opasnost. Osim što je bio upućen u razne jugoslovenske tajne, Đureković se povezao sa hrvatskom emigracijom (sa Ivanom Jelićem, liderom Hrvatskog narodnog odbora), a u cilju kompromitacije jugoslovenskog režima, štampao je u emigraciji pet knjiga (Ja, Josip Broz Tito, Crveni manageri, Komunizam: velika prevara, Slom ideala i Sinovi orla).
Ubijen je vatrenim i hladnim oružjem u malom bavarskom mjestu Volfratshauzen/Wolfratshausen, 28. jula 1983. godine. Izvršioci atentata su do danas ostali nepoznati, ali su visoki funkcioneri hrvatske i jugoslovenske tajne policije, Josip Perković i Zdravko Mustač, zbog organizovanja ove likvidacije 2016. godine pred sudom u Minhenu osuđeni na duge zatvorske kazne.
O slučaju Đureković se u inozemnim glasilima izvještavalo i prije njegove likvidacije 28. jula 1983. godine. Tako je, na primjer, tršćanski Il Piccolo februara 1983. godine pisao da se odbjegli funkcioner INE ,,uključio u krugove hrvatske fašističke emigracije i do tada objavio tri knjige koje ocrnjuju samoupravni sistem i jugoslovenske socijalističke tekovine”. Osim toga, pisalo se i o ubistvu hrvatskog emigranta Đure Zagajskog, koji je, poput Đurekovića, ubijen u Bavarskoj, ali nekoliko mjeseci ranije.
U martu 1983. godine Generalni konzulat SFRJ u Minhenu izvijestio je Savezni sekretarijat unutrašnjih poslova o pisanju više njemačkih listova o likvidaciji istaknutog pripadnika Hrvatskog revolucionarnog pokreta u bavarskoj prijestonici. Posebnu pažnju ovom slučaju posvetio je Sudeutsche Zeitung koji je atentat na Zagajskog oprezno povezao sa jugoslovenskim režimom. U članku poznatog minhenskog dnevnika navedeno je da je ubistvo imalo ,,očito političku pozadinu”, te da je ubijeni Hrvat pripadao jednoj maloj ,,egzil-grupi” koja je bila neprijateljski orijentisana prema režimu u Beogradu – Hrvatskom revolucionarnom pokretu. Ovoj činjenici dodata je informacija da su u prethodne dvije godine ubijena dvojica članova HRP-a, od kojih je jedan ubijen u Minhenu.
Kada je riječ o ubistvu Zagajskog, naveden je i podatak da je policija raspisala nagradu od tri hiljade maraka za informaciju o ovom slučaju. Minhenski dnevnik je istom prilikom pomenuo i slučaje druga dva hrvatska politička emigranta, ubijena dvije godine ranije, u Švajcarskoj, odnosno Njemačkoj – Stanka Nižića i Antuna Kostića. U vezi s tim, u tekstu je podvučeno ,,da postoji mogućnost da su oba egzil-Hrvata ubijena od strane agenata beogradske tajne službe” i da se ,,u slučaju Zagajskog ne može isključiti da je to djelo nekog agenta”.
Ubistva Nižića, Kostića i Zagajskog su, kako vidimo, pripremila teren za znatno detaljnije razmatranje odgovornosti jugoslovenskog režima za seriju ubistava emigranata, prije svega hrvatskih, u Saveznoj Republici Nemačkoj. Atentat na Stjepana Đurekovića u jednoj garaži u gradiću Volfratshauzenu, nedaleko od Minhena, 28. jula 1983. godine, dao je povod evropskim (a posebno zapadnonjemačkim) medijima da se još intenzivnije pozabave akcijama jugoslovenske tajne policije u njenom sukobu sa jugoslovenskom političkom emigracijom.
Stav da je Đurekovića ubila jugoslovenska tajna policija je prvih dana poslije atentata bio zastupljen i na stranicama austrijskih štampanih medija. Ipak u jednom diplomatskom izvještaju iz Austrije, upućenom Saveznom sekretarijatu za inostrane poslove, primjećeno je da je u kasnijim interpretacijama ovog slučaja Kleine Zeitung djelimično relativizovao ovo tumačenje. Prema ocjeni autora pomenutog diplomatskog izvještaja, primjetna je bila težnja za objektivnim prezentovanjem vijesti.
Kao primjer, naveden je tekst pod naslovom ,,Podzemni rat u redovima hrvatske emigracije”, u kojem je relativizovan stav o krivici jugoslovenskog režima za atentat u Volfratshauzenu. Autor teksta je dopustio mogućnost da je ubistvo posljedica sukoba u samoj hrvatskoj emigraciji, na šta upućuje i naslov teksta. Ipak, članak zaključuje primjedbom da su: ,,prema posljednjoj verziji, njemački organi bezbjednosti skloni da poveruju” da je jugoslavenski naftaš ,,pao kao žrtva jugoslovenske tajne policije”.
Ubistvo nekadašnjeg funkcionera INE otvorilo je vrata zapadnih medija i za pripadnike same hrvatske političke emigracije, i to tako što su u vezi sa atentatom na Đurekovića objavljivane izjave i pisma emigranata uredništvima pojedinih medijskih kuća, u kojima je, takođe, iznošena verzija o odgovornosti Službe državne bezbjednosti za ubistvo u Bavarskoj. Ipak, u zapadnim medijima moglo je da se naiđe i na iskaze koji su relativizovali već etabliranu tvrdnju o krivici jugoslovenske tajne policije za likvidaciju Stjepana Đurekovića.
Tako je AP prenio izjavu predstavnika za štampu ministarstva unutrašnjih poslova SR Njemačke da za takve tvrdnje nema dokaza. Tršćanski Pikolo, prema navodima u dokumentu Uprave za štampu SSIP-a konstatovao je da je jugoslovenska javnost sa zakašnjenjem bila obaviještena o slučaju Đureković. Na ubistvo u Volfratshauzenu reagovali su i vanevropski mediji. U analizi Uprave za štampu Saveznog sekretarijata za inostrane poslove navedeno je da su o slučaju Đureković izveštavali i pojedini australijski listovi, a argentinski dnevnik Buenos Aires Herald je objavio pismo hrvatskog emigranta Ive Korskog, koji je negodovao zbog činjenice da inostrani mediji ne poklanjaju dovoljno pažnje ubistvu Stjepana Đurekovića i drugih ,,hrvatskih patriota od strane jugoslovenskih agenata”.
O ubistvu Stjepana Đurekovića izvestili su i pojedini iranski listovi. Oni su, zapravo, prenijeli vijest američke agencije UPI o atentatu na Đurekovića. Prema informacijama kojima se raspolagalo u Saveznom sekretarijatu za inostrane poslove, američki mediji, izuzimajući novinske agencije, kao i mediji u istočnoevropskim zemljama, nisu izvještavali o ovom ubistvu.
Novi podsticaj izvještavanju o ubistvima hrvatskih emigranata dala je predaja Josipa Majerskog, koji je u zapadnonjemačkoj javnosti bio označen kao doušnik jugoslovenske tajne policije, angažovan na praćenju važnih ljudi u hrvatskom emigrantskom miljeu, koji su kasnije bivali ubijeni. Sredinom avgusta 1983. godine Munhner Merkur je objavio informaciju o predaji „jugoslovenskog agenta“ njemačkim vlastima. Znatno detaljnije je o tome pisao Werner Kahl u berlinskom dnevniku Die Welt. U njegovom tekstu, pod naslovom ,,Da li je agent spriječio ubistvo slijedećeg ezil-Hrvata?” i podnaslovom ,,Beogradska tajna služba davala naloge da se prave dosijea” njemački novinar je naglasio da je iskaz prebjeglog agenta spriječio pripremu novog atentata jugoslovenske tajne policije, i to na sekretara emigrantske organizacije Ujedinjeni Hrvati Evrope, koji je živio u Minhenu.
Prema navodima u tekstu, SDB je od Majerskog u aprilu 1983. godine dobila podatke o ,,životnim navikama” ovog emigranta, nakon čega su njemačke vlasti preduzele mjere u cilju njegove zaštite. U istom testu berlinskog dnevnika stajalo je da je takva dosijea Majerski slao nekoliko meseci prije ubistava nekolicine viđenijih hrvatskih emigranata, poput Brune Bušića i već pomenutih Anta Kostića i Stanka Nižića.
U tekstu Velta pomenut je i slučaj Stjepana Đurekovića. Navedeno je da je, prema podacima iz njemačkih bezbjednosnih krugova, u ubistvu nekadašnjeg šefa marketinga INE, po svoj prilici takođe učestvovala jugoslovenska tajna služba, ali da prebjegli agent o tom slučaju nije dao informacije. U tekstu Vernera Kala podvučeno je da je Đureković često mijenjao stanove zbog straha od progona jugoslovenske tajne službe, kao i da se sredinom jula, dakle samo par nedjelja prije ubistva, preselio u novi stan.
Kulminaciju medijske kampanje u vezi sa slučajem Đureković predstavljao je prilog pod naslovom ,,Životna opasnost za egzil-Hrvate: serija atentata se ne prekida”, emitovan 23. augusta 1983. godine u udarnom terminu u okviru emisije Report, na nemačkoj televiziji ARD. Emisiju je vodio tada poznati novinar Günther von Lojewski. U telegramu generalnog konzulata SFRJ u Duseldorfu SSIP-u ovaj prilog tumačen je u kontekstu jačanja ,,propagande njemačkih sredstava informisanja na liniji prikaza naše SDB kao izvršioca atentata na emigraciju iz Jugoslavije u SR Njemačkoj”.
U telegramu je, zatim, dat rezime onog dijela emisije, u kojem je Služba državne bezbjednosti bila optužena za likvidacije jugo-emigranata u SR Nemačkoj: ,,Da bi bile što uverljivije tvrdnje da SDB vrši terorističke aktivnost nad jugoslovenskom emigracijom na tlu SR Njemačke su kao dokazi istaknuti: da su svim atentatima prethodile prijetnje UDBE, da se uglavnom dešavaju u dane vikenda i da je u svim porijeklo municije iz Jugoslavije. Iznijeta je informacija da je kod državnog tužilaštva u Minhenu na raspolaganju lice koje je za to od UDBE angažovano. Na kraju je prezentiran, kao UDB-ina lista za ubijanje, spisak od oko 15 najekstremnijih emigranata (...) U svemu došlo do izražaja nastojanje da se atentati prikažu kao naše političko razračunavanje sa emigracijom i da su oni politički motivisani.”
Pun transkript emisije ARD-a nalazimo u dokumentu ambasade SFRJ u Bonu, upućenom SSIP-u i Saveznom sekretarijatu unutrašnjih poslova. Prilog je otpočeo dramatičnim uvodom voditelja Gintera fon Lojevskog: ,,Tri tuceta mrtvih bilo je od 1965. godine u SR Njemačkoj. Ubijenih, udavljenih, ugušenih. Višenacionalna država Jugoslavija svoje unutrašnje suprotnosti rješava najradije u inostranstvu, naročito na njemačkom tlu. Tu nisu u pitanju samo egzilanti. Naprotiv Beograd je sa svojom obavještajnom službom takođe masivno angažovan. Sud u Sarbrukenu je prije mnogo godina to sudski notorno dokazao, a sada se njemački istražni organi nadaju novim saznanjima. U Minhenu pred istražnim sudijom stoji jedan čovjek (Majerski – P. D.), koji je za tu službu radio. Posljednja likvidacija jedva da je stara četiri nedjelje (misli se na ubistvo Đurekovića – P. D.).”
Zatim se prilog fokusira na ubistvo Đurekovića, uz svjedočenje njegovog sina Damira, koji je takođe živio u egzilu, a zatim 1987. godine i sam stradao u Kanadi. Ovaj dio priloga počeo je snimcima sahrane direktora INE na minhenskom groblju Valdfridhof, početkom avgusta 1983. godine. ,,Voditelj: Do 1982. god on je bio topmenadžer najvećeg jugoslovenskog preduzeća. Onda je pobjegao u Njemačku. Odavde je radio protiv komunističke Jugoslavije boreći se za nezavisnu hrvatsku državu. Sada je ubijen. Za Ivana Jelića, predsjednika egzil-Hrvata u SRN nema sumnje da je ubica pripadnik jugoslovenske službe. To misli i sin ubijenog. Ova garaža (slika pokazuje garažu) je služila njegovom ocu kao štamparija. Tu je on, kako kaže Damir Đureković, egzekutiran sa šest metaka i udarcem sekirom. Tu je Stjepan Đureković štampao svoje knjige u kojima je jugoslovenski sistem prikazivao kao korumpiran, a komunizam kao veliku prevaru. Kao nekadašnji crveni menadžer, imao je neposredna saznanja koja su Beogradu morala biti neprijatna. On je stajao jugoslovenskoj službi na putu, misli Damir Đureković.”
Emisija ARD-a nije bila posljednji medijski eho atentata na Stjepana Đurekovića u 1983. godini. Kada je početkom decembra ponovo pokušan atentat na hrvatskog emigranta Luku Kraljevića, Ruhr Nachrichten je pišući o tom slučaju polovinu teksta posvetio likvidaciji Đurekovića, pri čemu je akcenat stavljen na pretpostavku da je oba ubistva organizovala jugoslovenska Državna bezbjednost. Tekst je, naime, zaključen ,,konstatacijom da je u slučaju Đureković bila iznijeta slutnja da kao izvršioci dolaze u obzir agenti jugoslovenske tajne policije, te da bavarski kriminalni ured ne isključuje sličnu pozadinu.
Kampanja u zapadnim, a posebno u zapadnonemačkim medijima nije prijala ušima jugoslovenskog režima. Nastojeći da spoljni svijet neprestano uvjerava u svoju pitomu i miroljubivu politiku jugoslovenska politička klasa je strahovala od mogućeg narušavanja tog strpljivo građenog imidža. Ubistvo Đurekovića i oštre osude zapadnih medija na račun Jugoslavije i njene tajne službe, koje su potom uslijedile, najdirektnije su podrivale sliku o Jugoslaviji koju je jugoslovenski režim pokušavao da uspostavi. Otuda je jugoslovenska diplomatija bila prinuđena da reaguje.
Iako su za jugoslovenske vlasti sve spekulacije zapadnih medija o umješanosti jugoslovenske tajne policije u atentat na Stjepana Đurekovića i ostale političke emigrante iz Jugoslavije bile krajnje neprijatne, pisanje berlinskog Welta i pomenuta televizijska emisija ARD-a predstavljali su okidač za reakciju Beograda. Tako je 30. avgusta 1983. godine SSIP uputio poruku otpravniku poslova Ambasade SFRJ u Bonu, u kojoj se od njega tražilo da uputi protest urednicima ova dva medija i ukaže na odgovornost medija za odnose dvije države.
