Još jedna zemlja Evropske unije, Holandija, nedavno je oštro skrenula udesno. Nakon šest mjeseci pregovora nakon općih izbora 2023., Geert Wilders, lider krajnje desničarske Stranke slobode, ozloglašenog po svojim islamofobičnim stavovima, postigao je dogovor s tri stranke desnog centra o formiranju vlade.
Holandija je tako na putu da se pridruži širim redovima članica EU koje ili predvode krajnje desničarske stranke, imaju ih kao partnere u vladajućoj koaliciji ili se na njih oslanjaju za podršku parlamenta, poput Italije, Švedske, Finske i Mađarske.
Značajno je da je holandski dogovor najavljen samo nekoliko sedmica prije izbora za EU, koji će uticati na politiku evropskog bloka u narednih pet godina, uključujući i to ko će voditi Evropsku komisiju, moćno izvršno tijelo EU.
Ankete nagovještavaju porast podrške strankama krajnje desnice, odražavajući dešavanja u Holandiji, sa dvije političke grupe u Evropskom parlamentu koje ispunjavaju tu definiciju: Evropski konzervativci i reformisti (ECR) i Identitet i demokratija (ID).
Prema anketi portala Politico, predviđa se da će ECR i ID zajedno osvojiti više od 140 mjesta u parlamentu od 720 članova, u odnosu na sadašnjih 127.
Ali ovi brojevi ne odražavaju obim potencijalnog utjecaja ECR i ID-a, jer najveća snaga u evropskoj politici - Evropska narodna partija desnog centra (EPP), za koju se predviđa da će osvojiti 170 mjesta - sve više sarađuje sa dijelovima krajnje desnice, posebno ECR, na nacionalnom nivou i u Evropskom parlamentu.
Evropske stranke krajnje desnice uveliko se razlikuju po nizu pitanja. Italijanska premijerka Giorgia Meloni, koji predvodi stranku ECR na evropskom nivou, uporni je pristalica Ukrajine, dok je francuski Nacionalni skup i Alternativa za Njemačku (AfD) - oba dijela ID stranke (sve dok AfD nije izbačen krajem prošlog mjeseca zbog komentara njegovog vodećeg člana o nacističkim SS) smatraju se prijateljskijim prema Moskvi.
Međutim, ono što ujedinjuje sve ove stranke je njihov etnocentrični pogled na Evropu kao na tvrđavu u kojoj bijeli, kršćanski ljudi imaju pravo na urođene privilegije u odnosu na one drugačije, posebno nebijele, porijekla; njihovo neprijateljstvo prema migraciji i islamu; i različiti stepen društvenog konzervativizma.
Što se tiče vanjske politike, takvi stavovi se pretvaraju u čvrstu podršku Izraelu, zajedno s neprijateljstvom prema palestinskoj stvari i svim igračima koji se smatraju simpatizerima ili predstavnicima političkog islama, kao što su Katar, Turska, Iran i transnacionalna Muslimanska braća.
Takvi stavovi se također izražavaju kroz podršku akterima u muslimanskom svijetu koji se vidi kao bedem protiv ovih navodnih destruktivnih sila, kao što su UAE i Saudijska Arabija, što se vidi kroz obrasce glasanja u odlazećem Evropskom parlamentu o pitanjima koja se odnose na Zaljev.
Rastuća politička jačina krajnje desnice dovela je do njene prikrivene normalizacije i mainstreaminga od strane tradicionalnog desnog centra, oličenog u EPP. Predsjednica odlazeće Europske komisije, Ursula von der Leyen, koja traži drugi mandat, i njen EPP nastojali su da gaje Meloninu podršku, dijelom iz političkog oportunizma, a dijelom zbog iskrenog zbližavanja stavova.
Treba napomenuti da se Von der Leyen istakla kao jedna od najotpornijih proizraelskih zvaničnika EU.
Na manje upadljiv, ali dublje konsekventan način, zarobljavanje EU od strane krajnje desničarske agende ilustrovano je njenom evoluirajućom migrantskom politikom, posebno njenim odbacivanjem migracije nebijelaca.
Ovo se u suštini sastoji od podmićivanja država klijenata u Sjevernoj Africi kako bi spriječile migrante da dođu u EU. Nedavna istraga koju je sproveo Lighthouse Reports opisuje kako se sredstva EU koriste za kršenje ljudskih prava podsaharskih zajednica, pod krinkom dogovora o “upravljanju migracijama”.
Ova strategija uživa podršku širom političkog spektra u EU, i među konzervativcima i liberalima. Opseg uvođenja ove desničarske agende bio je toliko značajan da je potaknuo komesara EU za radna mjesta i socijalna prava, Nicolasa Schmita, da otvoreno ospori Von der Leyen u pogledu efikasnosti, transparentnosti i usklađenosti s ljudskim pravima ovih koje promovira EU i finansirane poslove.
Međutim, s obzirom na način na koji politički vjetrovi pušu u Evropi, malo je vjerovatno da će takva politika biti preispitana.
Pobjeda Wildersa u Holandiji ukazuje na suprotan smjer. Koalicioni sporazum ne samo da se obavezuje da će uspostaviti "najstrožu ikad" politiku azila, već također predviđa mjere koje bi otuđile postojeće muslimansko stanovništvo, kao što je obaveza da se razmotri premještanje holandske ambasade u Jerusalem.
Donedavno, Wilders je bio viđen kao ekscentrični parija u Briselu. Ali to se može promijeniti. Nekada ukrajinski skeptik, obećao je stalnu podršku Ukrajini kao dio novog vladinog sporazuma.
Kao što je holandski politolog Cas Mudde primijetio na X „Kao i Meloni, Wilders je naučio da je podrška Ukrajini postala novi lakmus test za 'prihvatljivost' unutar EU. Pristanite na to i imat ćete više prostora da oslabite liberalnu demokratiju kod kuće.”
Moglo bi se dodati i da pruža više prostora za oblikovanje politike EU u drugim oblastima, kao što je Bliski istok. Ovo će zadovoljiti desničarsku vladu u Izraelu i autoritarne vladare širom arapskog svijeta.
Eldar Mamedov je diplomirao na Univerzitetu Latvije i Diplomatskoj školi u Madridu, Španija. Radio je u Ministarstvu inostranih poslova Letonije i kao diplomata u letonskim ambasadama u Vašingtonu i Madridu. Od 2009. do 2022. godine, Mamedov je bio politički savjetnik za socijaldemokrate u Komitetu za vanjske poslove Evropskog parlamenta (EP) i bio je zadužen za delegacije EP za međuparlamentarne odnose s Iranom, Irakom i Arapskim poluotok.
