Iako možda relativno nepoznata i dijalekatski (arelano) ne baš ravnomjerno rasprostranjena, glagolska leksema intačiti (se) ili zaintačiti (se), ipak se nalazi u našim leksikografskim priručnicima ali i u živoj upotrebi u svakodnevnom govoru. Dalek je put njenog porijekla, pa krenimo. Obećavam da ćemo usput saznati i ponešto o našoj govornoj sposobnosti kao takvoj.

Naime, kad je Ibrahim, a. s., kipove koje su obožavali njegovi savremenici porazbijao u komadiće, pritom je onog najvećeg ostavio paćnog (zdravog, čitavog), da bi došli do njega ili da bi mu se obratili.

قَالُوا أَأَنْتَ فَعَلْتَ هَٰذَا بِآلِهَتِنَا يَا إِبْرَاهِيمُ

“Jesi li ti uradio ovo s bogovima našim, o Ibrahime” – upitaše.

قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَٰذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِنْ كَانُوا يَنْطِقُونَ

“To je učinio ovaj najveći od njih, pitajte ih ako umiju da govore” – reče on. (Kur’an, 21: 62–63)

Šta je posebno zanimljivo? Nije rekao pitajte ga, već pitajte ih – praveći ovdje dvostruku logičku zamku koja za posljedicu ima razmišljanje slično sljedećem: ...Pa, ne mogu polupani kipovi da govore?... O, pa ni ovaj najveći koji je ostao zdrav ne može da govori, a kamoli ovi polupani... Zaključak – kipovi inače ne govore.

Tako je Ibrahim, a. s., svojom bistrinom uma i duha doveo idolopoklonike pred svršen čin, da sami sebi kažu da kipovi koje obožavaju nisu živi, i da ne govore.

ثُمَّ نُكِسُوا عَلَىٰ رُءُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَٰؤُلَاءِ يَنْطِقُونَ

Zatim glave oboriše i rekoše: “Ta ti znaš da ovi ne govore!” (Kur’an, 21: 65)

Ibrahim a. s. je i sam, prije nego što ih je polomio, retorički upitao kipove zašto ne govore, i zašto ne jedu (dakle, kako to da nisu živi ili zašto barem nisu kao ljudi):

فَرَاغَ إِلَىٰ آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ

A on se kumirima njihovim prikrade, pa reče: “Zašto ne jedete?”

مَا لَكُمْ لَا تَنْطِقُونَ

“Šta vam je, što ne govorite?” (Kur’an, 37: 91–92)

Arapski glagolski izrazi koji su navedeni u prethodnim ajetima dolaze od glagola naṭaqa (نَطَقَ ) – yanṭiqu ( يَنْطِقُ)‎, kojim se označava artikulacija, proizvodnja glasa ili izgovor, odnosno samo performativno umijeće govora ili konkretna govorna sposobnost kao takva.

Inače, jedno od imena Sudnjeg dana upravo je “Jewmu la yenṭiqun” (يَوْمُ لَا يَنْطِقُونَ) ili Dan u kome ljudi neće moći govoriti, osim kome Allah dopusti:

هَٰذَا يَوْمُ لَا يَنْطِقُونَ

Ovo je dan u kome oni neće ni prozboriti. (Kur’an, 77: 35)

Također, jedan od scenarija Sudnjeg dana je i sljedeći:

وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنَا ۖ قَالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

“Zašto svjedočite protiv nas!” – upitat će oni kože svoje. – “Allah, koji je dao sposobnost govora svakom biću, obdario je darom govora i nas”, – odgovorit će. – ”On vas je prvi put stvorio i Njemu ste se, evo vratili. (Kur’an, 41: 21)

Osposobljenost ili obdarenost govorom, Allahovo davanje sposobnosti govora označeno je terminom enṭaqnallah (أَنْطَقَنَا اللَّهُ), odnosno enṭaqa (أَنْطَقَ), u čijoj osnovi je nuṭq (نُطْق) kao govor, artikulirani govor, izgovaranje, a poznat nam je i termin manṭiq kojim se označava logika ali i govor, artikulacija, izgovor, kao u kur’anskoj sintagmi manṭiqu-tayr (مَنْطِقَ الطَّيْرِ) ili govor (jezik) ptica.

Kur’anski korijen n-t-q (ن ط ق) daje dvanaest riječi iz iste porodice koji se u različitim situacijama pojavljuju u kur’anskom tekstu. Devet puta se spominje govor (u prerformativnom smislu), dva puta dar govora i jednom govor ptica ili jezik ptica.

Inače, osim što označava logiku, racionalnost, artikulaciju, govor i razgovor, ovaj kur’anski korijen ima u sebi još i značenje kruga, obilaska, pojasa, trake (šipke), steznika, okruženja, razgraničenja, oblasti, polja, područja, obuhvatanja ili vidika. Slikovito, razgovor “kruži među učesnicima u komunikaciji”. Pojam naṭiqijjeh označava racionalnost (otud veza s pojmom logika), pa tako i izraz hajevanu-natiq označava racionalnu životinju. Nefsi natika (govoreća duša) nalazi se u predjelu čela (dio koji se spušta na sedždu). Naṭaqa (نَطَقَ) znači izreći, izustiti, ili izgovoriti, tj. govoriti. Nuṭq (نُطْق‎) označava riječ ili artikulaciju. Nāṭiq (نَاطِق) je govornik, narator, ili kazivač. Istanṭaqa (اِسْتَنْطَقَ‎) znači razgovarati, ispitivati ili raspitati se.

Bosanski narodni i književni jezik u živoj upotrebi sačuvao je osnovno značenje kur’anskog pojma nuṭq (نُطْق‎), odnosno manṭiq (مَنْطِقَ). Naš izrazi zaintačiti i zaintačiti se ili intačiti i intačiti se vode porijeklo od arapskog inṭāk/enṭāk (أنطق), što znači progovoriti, učiniti da progovori (v. Kur’an, 41: 21), gdje je preko glagola govoriti ili reći kod nas nastao spektar značenja: uporno zahtijevati, nagovarati, navaljivati, navaljivati s pitanjima i zahtjevima, raspravljati, zapitkivati, zapeti, umisliti, naumiti te zareći se, tvrdoglavo ostati pri svome mišljenju ili naumu.

Narod veli: Praveći se većim muslimanom od svakog muslimana zaintačio, da mu je sastanak održati u muslimanskim prostorijama. (...) Zaintačio da mlada bira sama dostojna zaručnika. (...) A on zaintačio, pa išće li kartu, išće. (...) Ovaj zaintačio pa ni makac iz njegove bašče (...) On se intači(...) “Ја sto dukata za oko” zaintačio ćoro “ја ići na hućumet!” (...) Prije zaintačio pjevati (...) Šta ti bolan misliš?, zaintačila žena (...) Zaintačila si se ti, i suze su ti gotovo izbile na oči (...) mama joj se zaintačila i za njen prvi rođendan zbavila punu tepsiju domaće baklave (...) Amerika se nije bila zaintačila toliko protiv nas(...) – što su samo neki potvrđeni primjeri iz korpusa.

Inače, Gospodar za knjigu koja je kod Njega također upotrebljava glagol iz kur’anskog korijena n-t-q (ن ط ق), kojim se označava govorenje: yanṭiqu ( يَنْطِقُ)‎:

وَلَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۖ وَلَدَيْنَا كِتَابٌ يَنْطِقُ بِالْحَقِّ ۚ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

Mi nikoga ne opterećujemo preko njegovih mogućnosti; u Nas je Knjiga koja istinu govori, i nikome se nepravda neće učiniti. (Kur’an, 23: 62)

هَٰذَا كِتَابُنَا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِّ ۚ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

Ova Knjiga Naša o vama će samo istinu reći, jer smo naredili da se zapiše sve što ste radili. (Kur’an, 45: 29)

Što je posebno važno, a po čemu se kur’anskom korijenu n-t-q (ن ط ق) i porodici riječi izvedenih iz ovog korijena može dati i dodatna vrijednost, isti (prethodno spomenuti) glagol naš Stvoritelj koristi za govorenje Poslanika, s. a. v. s., kada se preko njega kazuju riječi Objave:

وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ

On ne govori po hiru svome (ne govori na osnovu svojih strasti i prohtijeva)

إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ

To je samo Objava, koja mu se objavljuje. (Kur’an, 53: 3–4)

Za kraj, napominjemo da je Gospodar svih svjetova ljudskom govoru ili našoj sposobnosti govora posebno dao na važnosti, pokazujući nam da se, kao i sam princip Božije Objave, naš govor postavlja kao znak, a stoji u vertikali – Nebo – Zemlja – čovjek (čovjekova duša):

وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ

Na zemlji su znaci za one koji čvrsto vjeruju (koji su u jekinu, uvjereni).

وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ

I u dušama vašim (u vama samima). Pa zar ne vidite?

وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ

A na nebu je opskrba vaša i ono što vam se obećava.

فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنْطِقُونَ

Pa tako mi Gospodara neba i Zemlje, doista je to Istina, kao što (je istina da) vi govorite! (Kur’an, 51: 20–23)