Stećci i nišani pored srednjovjekovnih bosanskih gradova

Stećci i nišani pored srednjovjekovnih bosanskih gradova arheološka su potvrda bosanske historije i tradicije iz vremena osmanskog osvajanja Bosne. Historijski izvori pokazuju da je Bosna „šapatom pala", bez i jedne velike bitke. Stećci i nišani u neposrednoj blizini gradova svjedoče da u nekim bosanskim gradovima, poslije dolaska Osmanlija, život nije u potpunosti zamro, te da je sve počivalo uglavnom na domaćem čovjeku, koji je prelazio na islam.

VINAC je srednjovjekovni bosanski grad. U historijskim izvorima prvi put se spominje 1453. godine.  Nalazi se na desnoj obali Vrbasa, desetak kilometara južno od Jajca. U srednjem vijeku pripadao je župi Luka, čije je središte bilo Jajce. Pod osmansku vlast Vinac je trajno došao 1491. godine.

„U starom muslimanskom groblju pod gradom, s istočne strane, nalazi se par nišana tipa XV vijeka, a u susjednom groblju, preko potočića, ima i par deformisanih stećaka".

VRABAC je srednjovjekovni grad koji se nalazio u župi Bijeloj kod Konjica. Ostaci grada nalaze se na desnoj strani puta koji vodi od Konjica prema Borcima. Naselje nije arheološki istraživano. Iz slučajnih nalaza ulomaka rimske cigle i obrađenoga kamena i sedre, što su pronađeni u Podvrabcu, Karl Patsch je zaključio da se na tom mjestu nalazila rimska naseobina. U gradu je vojvoda Sandalj iza 1405. godine uspostavio carinu i ona se u dubrovačkim izvorima spominje 1410. i 1411. godine.

Madeškovići su selo koje se nalazi u blizini grada Vrabca. Udaljeno je od Konjica oko 4 km vazdušne linije prema jugu. Na seoskom lokalitetu Glavičine, koji se također zove i Podvrabac, pokraj ceste Konjic–Borci, nalazi se nekropola sa 7 stećaka (6 sanduka i 1 sljemenjak). Spomenici su podijeljeni u dvije skupine. Jedan sljemenjak je ukrašen frizom od povijene lozice sa trolistovima. Orijentirani su u pravcu Z–I.

PRUSAC je srednjovjekovni srednjobosanski grad. U historijskim izvorima prvi put se spominje 1478. godine. Po popisu stanovništva iz 1879. godine u Pruscu su živjela 893 muhamedanca, 30 grko-istočnjaka i 107 rimokatolika; godine 1910. – 945 muhamedanaca, 91 rimokatolik i 36 srpsko-pravoslavnih. Godine 1991. u Pruscu su popisana 1.733 Muslimana, 1 Hrvat, 6 Srba, 1 Jugoslaven i 15 ostalih.

Pored spomenute kaldrme na mjestu današnje Hajdar-ćehajine dzamije i njezinog groblja", od kojih su preostala tri stećka „na licu mjesta, preko puta džamije i danas služe kao potpora kaldrmi ili seljacima kao binjektaši. Iz položaja ovih kamenova možemo zaključiti da se spomenuto bosansko groblje protezalo s obje strane današnje kaldrme i da između grada i nekropole nije bilo nikakvih građevina. One su se nalazile tek iza nekropole oko današnje raskrsnice četiri puta u Pruscu.

^{(Ibrahim Pašić, Od stećka do nišana u BiH, BZK Preporod, Sarajevo, 2017)}