Kao i svih ranijih, i ove je godine 3. novembra kod spomen-obilježja izgrađenog u Univerzitetskom sportsko-rekreativnom centru „Mithad Hujdur Hujka“ obilježena 31. godišnjica formiranja samostalnog bataljona Nevesinje, jedne od ranih jedinica IV korpusa Armije Republike Bosne i Hercegovine. Brojne delegacije iz javnog i društvenog života i udruženja proisteklih iz odbrambeno-oslobodilačkog rata položile su cvijeće i proučile Fatihu u znak dužnog poštovanja prema šehidima i poginulim borcima ovog bataljona.
Osim godišnjice formiranja bataljona, Bošnjaci iz Nevesinja s velikim respektom i posvećenošću obilježavaju i godišnjicu stradanja civilnog stanovništva, također kod spomenobilježja izgrađenog s tim ciljem u nevesinjskom selu Kljuna. U oba slučaja pozovu i veliki broj poznatih ličnosti i prijatelja iz svih krajeva BiH i sa svih nivoa vlasti. U tom smislu, moglo bi se reći da su najrevnosnija skupina Bošnjaka u Hercegovini koja na taj način njeguje kulturu sjećanja na najvažnije događaje u novijoj historiji Bosne i Bošnjaka.
Kako se suprotstaviti snažnom i krvoločnom neprijatelju
O značaju obilježavanja ovog datuma tokom kratkog programa prisutnim demobilisanim pripadnicima bataljona, njihovim saborcima i prijateljima, uzvanicima obratili su se Ibrahim Kujan, predsjednik ratnog Predsjedništva opštine Nevesinje i jedan od ratnih komandanata bataljona, pukovnik u penziji Jasmin Kazazić. Prigodne čestitke u povodu ove godišnjice uputio im je Džemal Najetović, koji je jedno kratko vrijeme bio član komande IV korpusa u Mostaru.
Tokom programa istaknuto je i to kako se u posljednje vrijeme historičari slažu da je formiranje ARBiH jedno od najvećih historijskih dostignuća u višestoljenom postojanju Bosne i bošnjačkog naroda. I na primjeru formiranja i ratnog puta i Samostalnog bataljona Nevesinje da se zaključiti koliko je trebalo uložiti snage, strpljenja, odvažnosti i žrtve podnijeti za slobodu, mir, opstojnost i izgradnju državotvorne svijesti bosanskohercegovačkih patriota.
I dok je Najetović ilustrirao kakvoj se snazi i krvoločnosti agresorske vojske te 1992. godine suprotstavila mala, nenaoružana skupina patriota koja se bila stacionirala u Mostaru i Hercegovini, nedaleko od jarbola sa zastavama sasvim spontano, skoro kao u najpobožnijoj molitvi stajali su Asim i Osmo, dvojica ratnim priznanjima odlikovanih pripadnika bataljona Nevesinje. Potpuno su s uma potisnuli svakodnevnicu na građevinskim poslovima od kojih hrane svoje porodice i pažljivo s puno osjećaja listali su uspomene.
„Kada je počeo rat, mi nismo imali nijednu haubicu niti jedan top. Srpskocrnogorska agresorska sila imala je 19.029 artiljerijskih oruđa, u isto vrijeme Amerika je imala 5.800, Ukrajina 5.000, Turska 4.178, Indija 4.000, Italija 1.952, Francuska 1.403... Bili su čak i ispred Kine, koja je tada imala 13.000 artiljerijskih oruđa. Tada je u Hercegovinu iz Hrvatske premješten 13. korpus JNA i smješten u Bileću, 37. užički korpus u Nevesinje itd.“, naglasio je Najetović.
Slava i snaga rođena sred Mostara
Kao i sve druge patriote u BiH, i Bošnjaci Nevesinja još su početkom 1992. imali snove o formiranju vojne jedinice, ali okruženje, mogućnosti, pretpostavke nisu im išli u prilog. Odmah nakon proživljene golgote, u kojoj je ubijeno više od 300 nedužnih civila, i prelaska na slobodnu teritoriju u Mostaru, treći dan organizirali su se, formirali vojnu formaciju i na taj način priključili se već postojećoj jedinici ARBiH, samostalnom bataljonu odbrane Mostara. Političke strukture HVO-a osjetile su tu njihovu čistu namjeru. Nisu im dozvolili, kako bi ih nasilno mobilisali u postrojbe HVO-a. Značajan broj njih, kako bi dobili naoružanje i priliku da se bore bez previše odupiranja, prihvatio je tu mogućnost. Drugi su se pak odlučili priključiti postojećim jedinicama ARBiH po cijenu da nemaju ličnog naoružanja.
Dolaskom ove grupe Bošnjaka Nevesinja u mostarski bataljon već petnaestog dana stekli su se uslovi da on preraste u Prvu mostarsku brigadu ARBiH. Odluku o formiranju nevesinjskog bataljona ratno predsjedništvo donijelo je 2. novembra, a već dan kasnije 3. novembra formiran je kao samostalna jedinica ARBiH. Za komandanta je imenovan rahmetli Miralem Jugo, njegovog zamjenika Jasmin Kazazić: Komandu su činili još rahmetli Halil Mutilović, rahmetli Halil ef. Čolakhodžić, Vahid Duraković, rahmetli Musa Tinjak, Dino Rahić, Selim Demirović i Šefika Čorić. Svi Nevesinjci koji su bili u jedinicama HVO-a vratili su se matičnoj jedinici, a većina njih sa sobom donijela je i naoružanje. Već u decembru 1992. komandant Jugo predvodi borce IV korpusa u operaciji deblokade Sarajeva na Igmanu. U toj inače kontroverznoj akciji jedinica ARBiH poginuo je zlatni ljiljan, rahmetli Mušan Jugo, jedan od inicijatora formiranja bataljona Nevesinje. Njegovo tijelo još uvijek nije pronađeno.
Početkom marta Samostalni bataljon Nevesinje dobio je naredbu da se zajedno sa Samostalnim bataljonom „Šargan“, kako se zvao bataljon koji su formirali Bošnjaci iz Gacka, izmjeste na bjelimićki plato, između Konjica i Kalinovika, gdje je trebala biti formirana 49. istočno-hercegovačka brigada, koja je trebala dejstvovati prema Nevesinju, Kalinoviku, Gacku, Bileći pa sve do granica s Crnom Gorom. Uslijed niza političkih okolnosti i pogoršanja odnosa ARBiH s HVO-om, ova naredba nije provedena. Na svu sreću, jer bi borbena gotovost jedinica ARBiH 9. maja, kada je krenula otvorena agresija HV-a i HVO-a na Mostar, bila kudikamo slabija i pod velikim znakom pitanja je da li bi se Mostar uopće u tom bjesomučnom nasrtaju neprijatelja uspio odbraniti. I sjedišta bataljona bila su od izuzetne važnosti da se takav scenarij ne ostvari. Bataljon „Šargan“ bio je smješten u industrijskoj zoni Velmosa, južni prilaz gradu, dok je nevesinjski bataljon bio smješten u zgradi IV osnovne škole, u samom središtu grada, tako da su i po položaju bili na ključnim geostrateškim tačkama s kojih nisu dozvolili da se ostvari zamišljeni plan HV-a i HVO-a potpune okupacije. U borbama koje su se odvijale u maju i junu 1993. nevesinjski bataljon je stekao slavu herojske jedinice. Najžešće od njih bile su u Šantićevoj ulici, gdje su se stavili pod komandu Slavne mostarske brigade i njenog komandanta Mithada Hujdura Hujke.
I danas kruže priče o njihovom junaštvu
Borci samostalnog nevesinjskog bataljona imali su ključnu ulogu u diverzantskoj akciji osiguravanja municije za deblokadu grada 30. juna. Pod komandom rahmetli Rame Džihe kroz neprijateljsku teritoriju, preko vrleti planina Velež, Crvanj i Bjelašnice, oni su na 13 konja uspjeli proći neopaženo stotinjak kilometara u oba pravca i komandi korpusa predati municiju koju im je logistika ARBiH povjerila u Bjelimićima. S tom municijom 30. juna oslobođen je Sjeverni logor i bjelopoljska kotlina.
Jedinicama u Bijelom polju, u kojima je bilo 136 boraca, komandovao je komandant nevesinjskog bataljona Miralem Jugo. Ova briljantno izvedena akcija najveći je uspjeh koji je ostvarila Armija na cijelom teritoriju Bosne i Hercegovine tokom 1993. Od tada se bataljon premješta u Bijelo Polje, gdje drži jednu od najtežih borbenih linija u toj zoni slobodne teritorije BiH. Pod nazivom Samostalni bataljon Nevesinje egzistirao je do 20. aprila 1994. godine, kada je zajedno sa Samostalnim bataljonom Šargan ušao u sastav 49. istočno-hercegovačku brigadu, a 16. jula iste godine u 449. istočno-hercegovačku brdsku brigadu, kojoj su pridružene 47. bjelopoljska brigada i samostalni bataljon Drežnica. U sastavu te brigade Nevesinjci su formacijski činili 2 bataljona. I tako su nastavili tradiciju nevesinjskog bataljona. Učestvovali su u svim borbenim akcijama brigade kao što su operacija „Jesen 94.“, „Jezero 94.“, bitkama na Treskavici, gdje su oslobodili širi prostor u rejonu Brda. U toj akciji poginuo je legendarni heroj rata Musa Tinjak, poznat po tome što je pred početak bitke megafonom pozvao neprijatelja na predaju i svojim snažnim glasom i stavom unio im strah i paniku u redove, tako da je ishod bitke unaprijed bio poznat. Musa je posthumno dobio i čin pukovnika, a o njegovom junaštvu među borcima ARBiH i danas kruže priče koje iz godine u godinu počinju dobivati obrise i nadljudskog herojstva.
Ponos lepršav i zanosan kao zastava s ljiljanima
Bošnjaci iz Nevesinja ginuli su u skoro svim ratnim jedinicama ARBiH i MUP-a RBiH. Poginulo ih je 114. Od toga, kao pripadnici Samostalnog bataljona Nevesinje poginulo je 21, kao pripadnici 41. slavne, ili 441. viteške mostarske brigade 33 poginula, u istočno hercegovačkoj 9 poginulih, u prištapskim jedinicama IV korpusa 5 poginulih, MUP-u RBiH 6 poginulih itd. U odbrani BiH poginulo je 8% vojnih obaveznika Bošnjaka iz Nevesinja. Borili su se u 30 ratnih jedinica. Ukopavani su u 24 mezarluka, od Blagaja do Istanbula. Sedamnaest njih dobitnici su najviših ratnih priznanja, značke „Zlatni ljiljan“, od kojih je 8 bilo u bataljonu, šest ih je odlikovano Zlatnom policijskom značkom, jedan je dobitnik Srebrenog štita i dvojica Medalje za hrabrost.
I dok je komandant Kazazić podsjećao na jednu po jednu etapu iz ratnog puta Samostalnog bataljona ili evocirao uspomene na heroje, Asim i Osmo, inače visoki sami od sebe, istovremeno su rasli od ponosa i dostojanstva, tačno spram jarbola na kojima su kroz kišu i vjetar lepršale dvije državne zastave, jedna zvanična i druga s ljiljanima.
