ULICAMA SALKE TURSUNOVIĆA I NIP-a: Oni nama četnike, mi njima naučnike

Nakon što su Salko Tursunović i srebrenički ogranak Konakovićevog NiP-a omogućili Srbima u Srebrenici formiranje Komisije za izmjenu naziva ulica i trgova u ovom gradu, Skupština je usvojila prijedloge Komisije, sve osim jednog.

U ovom tekstu donosimo neke od zanimlivijih imena ulica i trgova, bez posebnog obrazlaganja zašto Bošnjake vrijeđa ime Trg Republike srpske i slično. Ovdje ćemo se fokusirati na ličnosti.

Goran Zekić

Goran Zekić, šef SDS-a iz vremena uoči Agresije na Bosnu i Hercegovinu, ubijen je 8. maja 1992. godine iz zasjede, nedugo nakon što je zajedno sa srpskim paravojnim formacijama dao ultimatum Bošnjacima Srebrenice da predaju oružje.

O ulozi Gorana Zekića u pripremi napada na srebreničke Bošnjake u Hagu je svjedočio osuđeni ratni zločinac Miroslav deronjić, čelnik bratunačkog SDS-a.

Deronjić je, navodeći da je oružje za bosanske Srbe stizalo iz Srbije, ispričao da je lično bio zadužen da ga preuzme od Miloševićevih saradnika i podijeli na području Bratunca i Srebrenice. To zaduženje dobio je još u aprilu 1991. godine na sastanku sa tadašnjim predsjednikom Izvršnog odbora SDS-a Rajkom Dukićem koji mu je rekao da je donijeta odluka da se Srbi u BiH naoružaju. “Karadžić je lično ubijedio Miloševića da se Srbi naoružaju”, rekao je Dukić, da bi Deronjiću istu stvar kasnije rekao i Karadžić objasnivši mu da oni ne vjeruju da će JNA zaštititi Srbe u Bosni i Hercegovini. Zajedno s Goranom Zekićem, predsjednikom SDS-a u Srebrenici, Deronjić je zadužen za naoružavanje Srba na području Bratunca i Srebrenice. Pet dana nakon tog sastanka, Deronjić i Zekić, po Dukićevom nalogu, odlaze u Beograd gdje se u zgradi Predsjedništva Srbije sastaju sa Mihaljom Kertesom, jednim od najbližih saradnika Slobodana Miloševića. “Rekao nam je da je on čovjek koji je zadužen za naoružavanje. Pomenuo je Hrvatsku, pa čak i Kosovo”, ispričao je Deronjić dodajući: “Ja nisam postavljao nikakva pitanja. On je većinom vodio razgovor i u jednom nas je trenutku pitao da li bi smo htjeli da posjetimo Miloševića.” Zekić i Deronjić odbili su Kertesovu ponudu. Pitali su ga kakav je politički plan za Podrinje i da li će Srbija pružiti pomoć Srbima na tom području. “Tada je Kertes rekao nešto što sam tada prvi put čuo, ali sam kasnije ponovo slušao, a to je da će na području 50 kilometara od rijeke Drine sve biti srpsko, čisto srpsko.”

U dogovoru s Kertesom, ubrzo je iz vojnog skladišta u Bubanj Potoku pored Beograda stigao prvi šleper naoružanja koje su Zekić i Deronjić rasporedili po srpskim selima oko Bratunca i Srebrenice. Drugi kanal kojim je pristizalo naoružanje bio je iz garnizona JNA u Tuzli, preko komandanta tuzlanskog korpusa generala Save Jankovića. Isto tako, za naoružavanje Srba u Srebrenici i Višegradu bio je zadužen Užički korpus preko predsjednika Izvršnog odbora opštine Bajina Bašta koji je bio član Miloševićevog SPS-a. "Postojala je prešutna saglasnost policije u Srbiji za te poslove prebacivanja oružja. Znali su za to, ali su se pravili kao da to uopšte ne vide", kazao je svjedok.

Major Kosta Todorović

Major Kosta Todorović koji je živ spaljen na lomači u Srebrenici, kao žestoki protivnik austrougarske okupacije. Legenda o njemu kaže, a ko će znati je li ima istine u tome, kaže da je dok je gorio na lomači, pjevao je srpsku himnu.

Kosta Todorović je rođen u Užicu 1882. godine u siromašnoj porodici. Po završetku 7. razreda gimnazije, Todorović stupa u 32. klasu Vojne akademije koju završava 1901. godine. Ubrzo je postavljen za komandanta pograničnih trupa na Drini, na području Rača-Ljubovija. Kao komandant na Drini Kosta Todorović je dolazio do saznanja o situaciji u Bosni i Hercegovini koja je bila okupirana od Austro-Ugarske. Tada je postao čovjek od povjerenja i glavna spona centralne Narodne odbrane u Beogradu i članova ove organizacije iz Bosne i Hercegovine. Narodna odbrana je bila nacionalna nevladina organizacija u Kraljevini Srbiji osnovana 1908. godine. Zahvaljujući Todorovićevoj kontroli granice članovi Narodne odbrane su prelazili Drinu sa obje strane. Bosanske članove ove organizacije Todorović je lično savjetovao kako da se organizuju u sportska, sokolska, kulturna i druga društva. Zakon u Bosni je, naime, omogućavao rad ovih društava, a to je obezbjeđivalo odličan paravan za nacionalnu djelatnost. Po nekim izvorima Todorović je pomogao Principu i drugima da pređu granicu kada su se krajem maja 1914. iz Beograda prebacivali u Sarajevo, ili je bar bio upoznat sa njegovim prelaskom. Zbog toga je, nakon atentata bio među osumnjičenima za saučesništvo, što ga je natjeralo da se na izvjesno vrijeme primiri.

Pošto ubrzo Austro-Ugarska objavljuje rat Srbiji, Todorović se javlja u štab Užičke vojske i stavlja na raspolaganje generalu Iliji Gojkoviću. U to vrijeme, odmah poslije sarajevskog atentata, već se šire informacije o progonima Srba u Bosni i Hercegovini, divljanju austrougarske vojske i njihovih pomoćnika, neke vrste dobrovoljačke milicije, uglavnom sastavljene od pripadnika lokalnog muslimanskog, ali i hrvatskog stanovništva. Osnivaju se logori, a preko Drine u Srbiju stižu i prve izbjeglice. Upravo zbog ovakvog razvoja događaja i željan da pomogne Srbima iz Bosne s kojima je bio u kontaktu niz godina, Todorović, koji je u međuvremenu unapređen u majora, spremno dočekuje prvu priliku da se sa svojim Zlatiborskim dobrovoljačkim odredom prebaci u Bosnu. To se desilo već 1. augusta 1914. godine kada je svojim vojnicima prenio naredbu da, po cijenu života, moraju preći Drinu, uništiti žandarmerijsku stanicu i produžiti ,,s izviđanjem u pravcu Rogatice“. Dobrovoljci su prešli Drinu kod ušća rijeke Dervente, u tri grupe, na improvizovanim splavovima. Veslali su kundacima pušaka, a na zbornom mjestu su se neprimećeno okupili u zoru. Sačekali su veče i napali i osvojili žandarmerijsku stanicu. Dio žandara je ubijen, a dio zarobljen i prebačen u Srbiju. Todorovićev odred je zaposjeo položaje između Đurđevca i Klotijevca na rijeci Drini, ali se ubrzo po naređenju Vrhovne komande vratio nazad preko Drine, na ranije položaje kod Bajine Bašte.

Ponovo su u Bosnu krenuli 31. augusta. Tada je major Todorović komandovao sa 150 vojnika koji su se pod neprestanom borbom probili ka Srebrenici. Poslije teških borbi na položajima Pašino brdo- Brežani- Vijogor osvojili su Osat, Srebrenicu, Bratunac i stigli do Milića. Srebrenica je oslobođena 17. septembra i to je bilo prvo oslobođenje tog grada nakon 470 godina ropstva pod turskom i austrougarskom vlašću. Todorović se u Srebrenici zadržao samo nekoliko dana. Bio je svjestan da samo sa svojim borcima ne može da zadrži navedena mjesta pa je nastojao da se što više žena i djece prebaci preko Drine kako bi izbjegli vjerovatnu austrougarsku odmazdu. Odred je, pred pritiskom nekoliko puta brojnijih neprijateljskih snaga, morao da se povuče na početne položaje, na Pašino brdo iznad Srebrenice. Austrijska vojska nastavila sa terorom, pa je Todoroviću stiglo naređenje da po treći put krene u pravcu Srebrenice i zauzme je po svaku cijenu.

Međutim, 27. septembra na Karačića brdu spremljena im je zamka. Kažu da su ga Srbi izdali. U trenutku kada su bili na brisanom prostoru, na njih je počela pucnjava iz mitraljeza. Tmurno i maglovito vrijeme srpskim vojnicima su još više otežali snalaženje i adekvatan odgovor na ovaj napad. Za nekoliko minuta poginulo ih je više od pedeset. Ranjen je i komandant Kosta Todorović. Ranjen je donijet u Srebrenicu gdje je ugarski oficir naredio da se u centru grada napravi improvizovana lomača, a sakupi što više naroda da bi gledali ono što će biti urađeno srpskim vojnicima. Namjera je bila da se mještani zastraše gledajući šta čeka sve one koji pruže otpor bečkoj imperiji. Dok je lomača potpaljivana, major Todorović je smogao snage i počeo da pjeva srpsku himnu. Kada se plamen već uveliko dizao u visinu i zahvatao njegovo telo, on je stigao da uzvikne ,,Živjela velika Srbija!“, a zatim je nastupila tišina. Ovo je priča koja kruži u srpskim historijskim izvorima. Na desetogodišnjicu spaljivanja u septembru 1924. preživjeli dobrovoljci su podigli spomenik Kosti Todoroviću u Srebrenici, rad užičkog akademskog slikara i vajara Mihaila Milovanovića. ,,Spomenik je bio postavljen na lepom mestu, u centru varošice. Tu smo često dolazili, polagali cveće i prepričavali minule događaje“, navodi Đorđe Beatović „Bratunac i okolina u mojim sećanjima“. Ustaški zločinci su početkom Drugog svjetskog rata porušili spomenik. Solunski borac Krsto Katanić iz sela Liješća (Osat) je krišom dvije ploče od ovog velikog spomenika sačuvao i zakopao na svoje imanje. Pred smrt 1981. je svome sinu povjerio mjesto gdje se nalaze ploče. Srbi u Skelanima su nakon Prvog svjetskog rata prvu osnovnu šklu nazvali Državna osnovna škola „Major Kosta Todorović“. Taj naziv školi je ponovo vraćen 1992. godine.

Doktor Sabit Begić

Sabit Begić bio je profesor Tehnološkog fakulteta u Tuzli. Tehnološki fakultet je završio u Tuzli, a postdiplomski i doktorski studij na Sveučilištu u Zagrebu. Radio je u Fabrici sode Lukavac na poslovima rukovođenja, potom na Institutu za zaštitu i obrazovanje u Tuzli, a izvodio je nastavu na Pedagoškoj akademiji da bi svoj radni vijek 1988. godine nastavio kao profesor na Tehnološkom fakultetu u Tuzli gdje je i radio do penzonisanja 2012. godine. Pored nastavnih aktivnosti, bavio se i naučno-istraživačkim radom. Objavio je preko 100 naučnih i stručnih radova, referata i studija. Napisao je sedam udžbenika i nekoliko priručnika i skripti. Godine 1990. prvi put se pojavio u književnosti sa romanom „Tegobne godine“, a posljednje, nešto više od dvije decenije uspješno se bavio biznisom. Patentom je zaštitio preko 20 inovacija koji se koriste u industriji.

Slobodan Ilić

O Slobodanu Iliću nema mnogo informacija, osim da je ubijen u Srebrenici 1992. godine. Za njegovo ubistvo bio je, između ostalog, optužen Naser Orić na osnovu iskaza Ibrana Mustafića, koji je tvrdio da je Ilić „preklan“ u svome stanu u Srebrenici.

Jerej Boban Lazarević

Bio je sveštenik u selu Krnjići, gdje ubijen 1992. godine.

Jezdimir Dangić (nije dobio ulicu)

Iako srebrenički NiP tvrdi da će se jedna ulica zvati po Jezdimiru Dangiću, prema informacijama Stava, to nije usvojeno na današnjoj sjednici, jer kako je obrazloženo, kao četnički vojvoda još nije rehabilitiran, kao što je to, recimo, slučaj u Srbiji. To što NiP ne zna te informacije, nešto je sasvim drugo, ali javnost treba znati da su članovi srebreničkog NiP-a na prijedlog Salke Tursunovića ušli u sastav Komisije koja je dala prijedlog imena ulica i trgova, iako su im svi govorili da to ne rade jer Srbi imjau većinu u Skupštini i dokument koji dođe u Skupštinu biće usvojen. Bilo je važno samo formirati komisiju, njihovo kasnije istupanje iz Komisije ništa nije promijenilo.

Dakle, Jezdimir Dangić (Bratunac, 1897 – Sarajevo, 1947) četnički je major i vojvoda. Kao mladić, priključuje se pokretu “Mlada Bosna” i nakon atentata na Franza Ferdinanda biva osuđen na tri i po godine zatvora za veleizdaju. Studirao je pravo, a 1928. godine prelazi u aktivnu žandarmerijsku službu. Drugi svjetski rat zatiče ga na mjestu komandira Dvorske žandarmerijske čete, koja je pratila kralja Petra II od Beograda do Nikšića prilikom bijega iz Jugoslavije pred Nijemcima. Dangić ostaje u zemlji i ubrzo se pridružuje Draži Mihailoviću na Ravnoj Gori.

U jednom dokumentu naslovljenom kao “Izveštaj opunomoćenog komandanta u Srbiji od 11. februara 1942. komandantu oružanih snaga na jugoistoku o toku pregovora s četničkim majorom Dangićem u Beogradu”, koji potpisuje njemački artiljerijski general Paul Bader, između ostalog je zapisano: “O ličnosti majora Dangića može se reći sledeće: On je star 44 godine, oženjen i ima 2 ćerkice – od 4 i 10 godina. Njegov otac je bio sveštenik, tri i po godine je bio u zatvoru, osuđen na smrt a zatim pušten. Njegova majka je bila takođe uhapšena i u zatvoru je poludela. Dangić ima devetoro braće i sestara. On sam je odsedeo tri godine na robiji i naučio je da plete korpe. Bio je u aktivnoj službi, prebačen je u žandarmeriju i konačno aprila 1941. postao komandant kraljeve telesne žandarmerije. On je kralja pri njegovom bekstvu dopratio do granice. Kako je ispričao, on je na dobijeno naređenje da i dalje ostane u kraljevoj pratnji odgovorio da jedan Srbin ne bi smeo da napusti svoju zemlju u nevolji i nije izvršio naređenje.”

Mihailović ga šalje u Bosnu i imenuje komandatnom korpusa Istočne Bosne. Tokom njegovog komandovanja od 16. augusta 1941. do 12. aprila 1942. godine u istočnoj Bosni izvršen je genocid nad Bošnjacima. Dangić u to vrijeme pregovara s partizanima Nijemcima, Italijanima, ali i s vlastima NDH uz posredovanje Nijemaca. U februaru 1942. godine skupa s Perom Đukanovićem odlazi u Beograd na neuspješne pregovore s Nijemcima. Ubrzo nakon toga, 12. aprila biva uhapšen u okolici Bajine Bašte i poslan u njemački zarobljenički logor u Poljsku. Tu se 1944. godine pridružuje poljskom pokretu otpora protiv Nijemaca i postaje komandant pješadijske brigade. Rusi ga nakon nekog vremena hapse i potom izručuju Jugoslaviji. Osuđen je na smrt u februaru 1947. godine i strijeljan u Sarajevu na nepoznatoj lokaciji.