Godina pred nama donijet će dva velika diplomatska događaja za transatlantsku zajednicu. Prvo, u martu će Evropska unija usvojiti svoj strateški kompas. U pitanju je dokument koji ima za cilj da uspostavi zajednički pogled članica na bezbjednost i odbranu EU i na taj način definira “stratešku autonomije Evrope”. Zajednička evropska odbrana osjetljiva je tema zato što zadire u pitanje suvereniteta država, u njihovu historiju i specifičnosti geopolitika država članica. “Politika zajedničke odbrane” oduvijek je bila u sjeni NATO alijanse koja ima dominantnu ulogu u odbrani ove zajednice, ali to se dobrim dijelom promijenilo uslijed sve većih razilaženja evropskih i američkih interesa u periodu predsjedovanja Donalda Trumpa.
Zatim će na samitu u Madridu, u junu mjesecu, NATO usvojiti svoj novi strateški koncept koji postavlja buduću strategiju alijanse, naglašavajući primarnu svrhu i osnovne sigurnosne zadatke, te identificirajući izazove i mogućnosti s kojima se suočava u dinamičnom sigurnosnom okruženju.
Ovi dokumenti imat će za cilj da pošalju globalnu poruku svojim saveznicima, ali i neprijateljima, kako EU i NATO vide trenutne izazove i način odbrane, te da ponovno utvrde svoje uzdrmane transatlantske veze.
Važno je shvatiti šta je to što je prethodilo ovim aktivnostima EU i NATO alijanse, jer samo potpisivanje dokumenata isključivo je čin konačne formulacije prethodno utvrđenih rješenja za izazove i prijetnje s kojima se ove zajednice suočavaju. Trenutno svjedočimo novoj evropskoj stvarnosti koja se svakodnevno uobličava, te će zasigurno biti blagotvorno utvrditi realno stanje o zajedničkim idejama i ciljevima, te konačno pokrenuti afirmirajuće procese.
Kraj hladnog rata dao je NATO savezu i EU jedinstvenu priliku da se prošire na zemlje Istočne Evrope. Prepreke u širenju bile su minimalne, a odsustvo nekada regionalnog lidera, te dobar marketing dodatno su pomogli progresu. Nakon nekoliko decenija kako su Rusija i Kina prerasle u regionalne sile i kako je ekonomska kriza 2008. godine razotkrila slabosti globalizacije, EU i NATO su se morali prilagoditi novoj globalnoj stvarnosti.
EU je odgovorila restrukturiranjem, što se pokazalo kao veoma kompliciran proces, imajući u obzir konstantnu borbu za održavanjem konsenzusa između članica koje ne dijele mnogo zajedničkih interesa, dok je NATO svoj fokus stavio na “vođenje američkih ratova” po Bliskom istoku.
Tokom tog vremena definicija “odbrane i sigurnosti” postala je veoma različita za Istočnu i Zapadnu Evropu. Rusija je bila prijetnja nacionalnoj sigurnosti za istočne zemlje članice EU, dok su se zapadne države članice EU borile s ekonomskim problemima i migracionim tokovima iz Afrike i Bliskog istoka. U međuvremenu, Kina postaje regionalna sila u Aziji, što je povećalo zabrinutost SAD-a za pacifičku regiju, te je Washington počeo vršiti pritisak na EU članice da pojačaju svoju ulogu u NATO savezu. Ujedinjeno Kraljevstvo je također vodilo svoju samostalnu politiku, te su nakon “Brexita” počeli biti usmjereni na obnavljanje veza s Commonwealthom, te su svoj fokus interesiranja prebacili na Pacifik.
Čini se da su mnoge države EU shvatile da je sigurnost interni problem, te je neophodno hitno djelovanje na razvoju odbrambene strategije. Francuska je prva predložila da EU razvije zajednički stav u pogledu sigurnosti i odbrane te će u periodu predsjedavanja Evropskom unijom (prvih šest mjeseci 2022. godine) među francuskim prioritetima biti razvoj sposobnosti EU da brani svoje granice. Istovremeno, predsjednik Evropske komisije najavio je konferenciju o odbrani uoči potpisivanja “Strateškog kompasa” u martu.
Kao što je već spomenuto, države članice EU imaju različite prijetnje i probleme, neke se od tih prijetnji kontinuirane, dok su mnoge promjenjive ili prolazne. Debata koja će se voditi o strateškom konceptu i značenju strateške autonomije bit će primarno stavljena u funkciji definiranja različitih interesa članica, te pojedinačnih metoda odbrane.
Sigurnosno okruženje u Evropi pogoršava se dijelom zahvaljujući socio-ekonomskim problemima, ruskim i kineskim utjecajem, uključujući migracije s Bliskog istoka, ali i migracije uzrokovane pandemijom COVID-19. Ovi problemi će utjecati na brojne države te pregovarački proces između Zapada i Istoka te treba osigurati ravnotežu između interesa svih država članica.
Evropska unija i njene članice također su pod pritiskom SAD-a da povećaju svoj budžet odbrane, ali imajući u obzir trenutno tešku ekonomsku situaciju, to će biti izazovno izvesti. SAD želi obuzdati kineski i ruski utjecaj, te kao nezvanični lider NATO alijanse očekuje veći angažman i finansijsku podršku drugih članica.
Treće, geopolitički interesi NATO članica u Indo-Pacifiku često su u sukobu. Francuska se, naprimjer, otvoreno žalila na to da Ujedinjeno Kraljevstvo radi protiv njenih interesa na Pacifiku, dok s druge strane zagovara da EU mora raditi s Ujedinjenim Kraljevstvom na svim pitanjima koja se tiču migracija. Ujedinjeno Kraljevstvo često ima brojne sukobljene geopolitičke interese i s drugim EU državama. Na internom planu u EU, posebice u državama s istoka, očigledan je porast antievropskog raspoloženja, te skepticizam prema saradnji sa SAD-om.
Da bi evropska strateška autonomija ili evropska odgovornost i efikasnost rasla unutar NATO-a, kao što to Francuska predlaže, Pariz treba da u svom naumu osigura podršku Berlina, ali i Londona.
Za Njemačku je sigurno prihvatljiva svaka rasprava o evropskom “suverenitetu” ako je povezana s NATO alijansom i jačanjem njenog kapaciteta. Nova njemačka vlada sugerirala je da će ispuniti obećanje o ulaganju u odbranu i da je posvećena planovima NATO-a. Velika Britanija s druge strane izgleda nezainteresirano za saradnju s EU državama na nekim strateški zajedničkim interesima, imajući u obzir da je napuštanjem unije zaista osjetan njihov zaokret u fokusu geopolitičkog djelovanja. Bez obzira na trenutno brojne razlike, neusklađen geopolitički kurs s EU, te još uvijek svjež anti-EU narativ, Velikoj Britaniji ne ide u prilog slabljenje kontinentalne Evrope, te bi se moglo očekivati da i oni podrže ove aktivnosti.
Od svih članica NATO-a, SAD su najzainteresiranije za strateški odgovorniju Evropu. Prednosti su prilično očigledne. Evropljani bi mogli preuzeti veću odgovornost za istok Evrope i dijelove sjeverne Afrike, te omogućiti kolektivnu odbranu bez potrebe za američkim intervencijama.
Niti jedna država članica Evropske unije očigledno se ne može sama nositi s trenutnim prijetnjama sigurnosti i vodeći ljudi Evropske unije toga su svjesni. Evropljani očekuju od Evropske unije sigurnost i mir, dok, prema statistici, čak tri četvrtine podržava zajedničku politiku odbrane i sigurnosti, a 55 posto podržava ideju o stvaranju vojske Evropske unije.
Debata oko koncepta NATO-a zajedno s onom debatom o evropskoj strateškoj autonomiji složena je i izazovna. Kako će izgledati model evropske odbrambene autonomije, te saradnje s NATO alijansom, te da li će u tim naumima zaista uspjeti, ostaje da vidimo nakon ovih događaja. Da li će EU dobiti stalnu zajedničku vojsku, ili je to još uvijek evropski san?
