Prije 78 godina, savezničke snage proglasile su pobjedu u Evropi 8. maja 1945. Milioni širom kontinenta bili su progonjeni, raseljeni i ubijeni zbog svoje nacionalne, etničke ili vjerske pripadnosti.
Za neke, uključujući one Jevreje i Rome koji su preživjeli Holokaust, kraj rata oduzeo je moć njihovim progoniteljima i krvnicima.
Ali ogromnom stradanju su nakon završenog rata bili izloženi i milioni Nijemaca.
Približno 14 miliona etničkih Nijemaca protjerano je širom istočne Evrope kao reakcija na zločine koje je počinila nacistička Njemačka. Mnogi historičari i političari opisali su to kao genocid.Tragedija koja je tada izazvana utjecala je na njemačku i evropsku politiku sve do danas.
Prije otprilike hiljadu godina ljudi koji govore njemački i slijede njemačku kulturnu tradiciju proširili su se po istočnoj Evropi u valovima osvajanja i migracija. Kada su granice Evrope ponovo iscrtane na kraju Prvog svjetskog rata, ovi ljudi su postali znatne manjine u Čehoslovačkoj, Mađarskoj, Italiji, Poljskoj i Jugoslaviji.
Između dva svjetska rata, vlasti u Poljskoj i Čehoslovačkoj konfiscirale su zemlje od nekoliko hiljada etničkih Nijemaca, pravdajući te postupke kao odgovor na nepravde iz prošlosti koje su im Nijemci nanijeli dok su vladali tim regijama.
Kad je došao na vlast u Njemačkoj, nacistički vođa Adolf Hitler zagovarao je ideju većeg njemačkog nacionalnog identiteta, što je bilo privlačno manjinskom stanovništvu koje je živjelo izvan granica Njemačke. Nacistička partija podržavala je 1930-ih političke stranke istomišljenika u okolnim zemljama. Krajnje desničarska Sudetska njemačka stranka je, prije početka rata, uspjela privući znatan broj etničkih Nijemaca koji su živjeli unutar Čehoslovačke.
Tokom prvih dana rata, poljske vlasti deportirale su 15.000 etničkih Nijemaca na istok, strahujući da će sarađivati s Hitlerovim snagama. Ratna paranoja je također rezultirala ubijanjem više od 4.000 civila iz ove manjinske populacije. Dok su mnogi etnički Nijemci širom istočne Evrope podržavali Treći rajh, neki su se naoružavali protiv nacističke invazije na njihove zemlje .
Na Potsdamskoj konferenciji održanoj u julu i augustu 1945. godine radi planiranja upravljanja Evropom nakon rata, pobjednici – SAD, UK i SSSR – složili su se da pomjere istočnu granicu Njemačke s Poljskom na zapad. Kao rezultat toga, Njemačka je izgubila oko četvrtine teritorije kojom je vladala 1937. godine, prije nego što je počeo rat. Njemački građani na ovim prostorima izgubili su svoju zemlju, koja je postale dio Poljske, a mali dio je dodijeljen Sovjetskom Savezu.
U Potsdamu su se saveznici također složili da uklone etničke Nijemce iz centralne i istočne Evrope i prebace ih u novu njemačku državu. Nadali su se da će to spriječiti buduće sukobe koji bi mogli nastati ako znatne njemačke manjine ostanu unutar granica drugih država. Ovo prisilno preseljenje trebalo je da se, po sporazumu, “obavi na uredan i human način”.
Međutim, nasilna protjerivanja već su bila počela. Evropljani koje su nacisti osvajali, tlačili i proganjali su svoj gnjev okrenuli prema etničkim Nijemcima u svojim zajednicama, od kojih su mnogi tamo živjeli više generacija.
Širom istočne Evrope, etničkim njemačkim porodicama oduzeti su njihova zemlja i imovina i dozvoljeno im je da ponesu samo po jedan kofer. Velik dio njihovog novca i drugih dragocjenosti zaplijenili su državni organi i građani. Vlasti u češkom gradu Brnu natjerale su 20.000 etničkih Nijemaca da pješice prevale otprilike 75 kilometar do najbliže granice u maju 1945. godine. Njih približno 1.700 umrlo je u tom maršu.
Između 1944. i 1950. godine ova protjerivanja rezultirala su smrću više od pola miliona etničkih Nijemaca, a neki stručnjaci tvrde da je broj smrtnih slučajeva veći od dva miliona.
Smrti su imale različite uzroka, uključujući pothranjenost, bolesti, fizičko nasilje i vrijeme provedeno u logorima za interniranje. Do 1950. godine u istočnoj Evropa živjela je samo jedna četvrtina prijeratnog njemačkog stanovništva. Nasuprot tome, Holokaust je ubio 6 miliona Jevreja, ili dvije trećine predratne jevrejske populacije u Evropi, a većinu preostalih protjerao je iz Evrope.
Otprilike 12 miliona protjeranih etničkih Nijemaca stiglo je do poslijeratne Njemačke. Četiri miliona koji su stigli u Istočnu Njemačku dobili su određenu socijalnu i ekonomsku pomoć od sovjetskih vlasti, ali su njihove političke aktivnosti bile strogo ograničene.
U međuvremenu, u Zapadnoj Njemačkoj, vladajuće savezničke vojne uprave bile su preplavljene ovim najnovijim evropskim izbjeglicama. Ratna razaranja, uključujući bombardiranje gradova i borbe iz blizine, oštetila su ili uništila više od 20 posto njemačkih predratnih kuća i stanova. Novopridošli Nijemci poslani su u ruralna područja, s manjim brojem stanovnika i s većom dostupnošću smještaja.
Lokalno stanovništvo u ruralnim područjima izbjeglo je najgori dio rata i teško su se saosjećali s patnjom prognanika. Neki od lokalnih stanovnika bili su primorani da smještaju svoje novopridošle sunarodnjake, gužvajući se u svojim domovima što je stvaralo tenzije između ove dvije grupe. Druge pridošlice završavali su, ponekad godinama, u kampovima koje je vodila vlada, opisanim u jednom izvještaju kao “apsolutno neprikladnim za stanovanje ljudi”.
Da bi se zalagali za svoje potrebe, neki prognani tražili su političku moć, osnovavši 1950. godine političku stranku pod nazivom “Svenjemački blok/Liga prognanih i lišenih prava”. Poznata po njemačkom akronimu GB/BHE, stranka je lobirala za poboljšanje ekonomskih i socijalnih uslova s kojima se suočavaju protjerani. GB/BHE je osvojio 5,9 posto glasova na saveznim izborima 1953. godine, što da je činilo petom po veličini strankom u Zapadnoj Njemačkoj.
Njena izborna moć je opala kako se ekonomsko bogatstvo prognanih poboljšalo tokom poslijeratnog ekonomskog procvata Zapadne Njemačke. Neki lideri iz uskoro ugašenog GB/BHE pomogli su osnivanju krajnje desničarske Nacionalne demokratske partije 1964. godine. Brojni politički lideri ranih prognanika također su imali veze s nacizmom, uključujući osam od 13 osnivača politički umjerenije nacionalne krovne grupe, Federacija prognanih. I Federacija i Nacionalna demokratska stranka su i danas aktivne.
Stvar prognanika ostala je važna u njemačkoj politici. Tokom 1960-ih sve glavne stranke u zemlji održale su privrženost povratku teritorija izgubljenih Potsdamskim sporazumom. Međutim, ovaj zahtjev pokazao se politički neizvodljivim. Međunarodna zajednica smatrala je Njemačku i njen narod odgovornim za Holokaust i nije bila zainteresirana za ispunjavanje političkih zahtjeva prognanika. Mejnstrim stranke su postepeno napuštale to pitanje.
Spomenik prognanim Nijemcima u Mađarskoj
Zabrinutost protjeranih i dalje izaziva tenzije između Njemačke i njenih istočnih susjeda. Krajem 1990-ih neke grupe prognanika zahtijevale su od Poljske i Češke da se izvine zbog postupanja prema prognanima prije nego što im bude dopušteno da se pridruže Evropskoj uniji. Početkom 2000-ih, pozivi za muzej i arhiv koji bi dokumentirali njihovu sudbinu doveli su do tenzija s istočnim susjedima Njemačke.
Desničarska populistička stranka Alternativa za Njemačku je 2019. godine stvorila radnu grupu za “očuvanje naslijeđa njemačkog istoka”, njegujući naslijeđe protjerivanja aktivnim u njemačkoj politici do danas.
