U prva tri stoljeća svog postojanja Sarajevo nije bilo utvrđeno pa je često bilo metom napada. Zapisano je tako da ga je devetog novembra 1480. godine osvojio mađarski odred bana Egervarija, 24. oktobra 1697. to je učinio i spalio ga austrijski odred Eugena Savojskog. Zato je grad tridesetih godina 18. stoljeća opasan bedemima koji su ga stotinjak godina štitili od vanjskih upada. Kada je sultanova vojska 4. juna 1832. godine slomila otpor Gradaščevićevog pokreta za autonomiju, sutradan je zauzela Sarajevo, a isto je učinila 19. augusta 1878. godine i austrougarska vojska pod komandom feldmaršala Filipovića.
Posljednja dva zauzimanja Sarajeva, 6. novembra 1918. i 15. aprila 1941. godine, bila su bez otpora, pošto su austrougarska vojska i Vojska Kraljevine Jugoslavije već bile kapitulirale. Ipak, najteže dane u svojoj historiji i najteže napade Sarajevo je trpjelo i pretrpjelo od 5. aprila 1992. godine do februara 1996, kada je zvanično okončana njegova opsada, najduža opsada grada u modernoj historiji. Iako su to bili najteži i najkrvaviji dani od njegovog postojanja, iako je izgubilo na hiljade svojih stanovnika i hiljadu svojih dječaka i djevojčica, to su i dani ponosa jer Sarajevo prvi put nije palo, Sarajevo se nije predalo iako je njemu i državi čiji je glavni grad bio zapisan i određen nestanak.
Opsada Sarajeva trajala je 1.425 dana, a njegovih oko 350 hiljada stanovnika bilo je izloženo svakodnevnoj vatri pripadnika nekadašnje JNA i paravojnih formacija, a kasnije pripadnika tadašnje VRS, iz skoro svih vrsta naoružanja, s položaja smještenih na okolnim brdima. Tokom opsade je poginuo 11.541 građanin Sarajeva. I danas najteže pada što su agresori koji su divljački opsjedali grad ubili njegovo 1.601 dijete.
U sarajevskom naselju Alipašino Polje 9. novembra 1993. godine u školskoj su klupi ubijeni učiteljica Fatima Gunić i troje njenih učenika. Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju za teroriziranje građana Sarajeva na doživotnu kaznu zatvora osudio je Stanislava Galića, nekadašnjeg komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS-a. Na zatvorsku kaznu od 29 godina osuđen je Galićev nasljednik na čelu Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS-a Dragomir Milošević.
Za teroriziranje civila u Sarajevu snajperskim i artiljerijskim napadima, uz ostalo, bivši predsjednik RS-a i vojni vođa VRS-a Radovan Karadžić osuđen je na doživotni zatvor. Na istu kaznu zatvora prvostepeno je pred Haškim tribunalom, uz ostalo, za teroriziranje civila u Sarajevu snajperskim i artiljerijskim napadima osuđen komandant VRS-a Ratko Mladić. U presudama MKSJ-a utvrđeno je kako su jedinice Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS-a namjerno gađale civile sprovodeći kampanju terora koja je za cilj imala izvršiti pritisak na vlasti u Sarajevu.
Posljednja žrtva opsade Sarajeva bila je Mirsada Durić, koja je ubijena u napadu na tramvaj 9. januara 1996. godine, kod Zemaljskog muzeja, prvog dana pokretanja tramvaja nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Tromblon koji je pogodio tramvaj najvjerovatnije je ispaljen iz pravca naselja Grbavica i Vraca, u to vrijeme još pod kontrolom srpskih jedinica, a na putnike koji su bježali iz tramvaja pucano je iz snajpera.
Koje su to okolnosti dovele do početka opsade Sarajeva? Kao finalizaciju političkih priprema za ovladavanje Sarajevom, možemo uzeti 25. septembar 1991. godine, kada je Gradski odbor sarajevskog SDS-a osnovao komisiju koja se sastojala od predstavnika svih deset tadašnjih gradskih općina kako bi provodili politiku regionalizacije koju je utvrdio Glavni odbor te stranke. Taj je proces detaljno analizirao Robert Donia u svojoj Genezi opsade Sarajeva, istraživanju rađenom za potrebe svjedočenja pred Haškim tribunalom.
Od pet općina od kojih se u početku sastojala takozvana SAO Romanija-Birač, samo su Pale bile jedna od konstitutivnih općina grada Sarajeva. Međutim, osnivači SAO-a namjeravali su da naposljetku uključe “dijelove drugih općina sa ove regije sa većinskim srpskim narodom sa sjedištem u Sarajevu”, dok je Sarajevo zamišljeno kao sjedište SAO Romanija-Birač.
Tokom posljednjih dana 1991. i prvih dana 1992. Srbi koje je predvodio SDS na području Sarajeva sproveli su uputstvo SDS-a od 19. decembra formirajući zasebne, paralelne srpske institucije na gradskom i na općinskom nivou. Dana 24. decembra 1991. godine SDS je osnovao krizni štab za cijeli grad s članovima Glavnog odbora SDS-a, dodijelivši pojedinačnim članovima zadatke da provedu konkretne odredbe tog uputstva. U općinskoj skupštini Ilijaša delegati SDS-a su zajedno s nekoliko srpskih delegata iz multietničkih stranaka uz tijesnu prevagu izglasali da se 24. decembra otcijepe od grada Sarajeva i pridruže SAO Romaniji. Trećeg januara 1992. vođe SDS-a osnovale su na Ilidži srpsku opštinsku skupštinu.
Nakon što su dvije od četiri sarajevske rubne općine prebjegle pod okrilje SAO-a i nakon deklaracije srpske opštinske skupštine na Ilidži, Sarajevo se našlo na dobrom putu da postane politički okruženo područjima pod kontrolom Srba, i to nekoliko mjeseci prije vojne opsade. Neki od općinskih funkcionera SDS-a otezali su s provođenjem tih uputstava, dok se Radomir Bulatović, predsjednik Općine Centar, žestoko protivio stvaranju srpskih institucija u tom dijelu grada. SDS je zbog toga bez njega formirao srpsku opštinu. Krajem marta 1992. godine ratni zločinac Radovan Karadžić je saopštio poslanicima takozvane skupštine bosanskih Srba da je vrijeme da se dovrši proces.
Nakon što je Badinterova komisija izdala preporuku da BiH održi referendum kako bi se utvrdila volja naroda u vezi s proglašenjem nezavisnosti, 25. januara je Skupština BiH izglasala da se on održi za vikend 29. februara i 1. marta. Sutradan, 26. februara, takozvana skupština bosanskih Srba sastala se i odbacila odluku Skupštine o održavanju referenduma. Vlada Bosne i Hercegovine nastavila je s provođenjem priprema o glasanju, a nekoliko sati pred početak referenduma samozvana skupština bosanskih Srba je proglasila “Ustav Srpske Republike Bosne i Hercegovine”.
Nakon referenduma, Evropska zajednica objavila je da namjerava priznati Bosnu i Hercegovinu, što je uz SAD i učinila 7. aprila 1992. godine. Svega nekoliko sati nakon referenduma članovi SDS-a i njihove pristaše uzeli su oružje, navukli maske i podigli barikade po cijelom Sarajevu, tvrdeći kako su one odgovor na pucnjavu na vjenčanju na Baščaršiji u blizini stare pravoslavne crkve.
Ne smije se zaboraviti činjenica da se po Sarajevu pucalo već u novembru 1991. godine, naime, 14. novembra su rezervisti JNA iz Užičkog korpusa smještenog u Crnoj Gori ušli u Sarajevo u koloni vozila i pucali u zrak. U članku objavljenom 22. novembra 1991. Slobodna Bosna otkrila je dokumente koji su pokazali da je SDS formirao “ratni štab” i da ima detaljne planove za opsadu Sarajeva i za napad na grad u slučaju rata. SDS je planirao da evakuira Srbe iz Sarajeva, tvrdilo se nadalje u članku, i premjesti ih na “područja gdje pretežno žive Srbi, kao što su Pale, Trebević, Jahorina, Romanija...”
U decembru 1991. godine na sjednici Skupštine Opštine Stari grad puštena je videotraka na kojoj je bila snimljena priprema artiljerijskih položaja na brdima iznad Opštine. U januaru 1992. Sarajevo postaje sjedište Druge vojne oblasti JNA nakon povlačenja ogromnog broja snaga iz Hrvatske. General Milutin Kukanjac imenovan je za komandanta i upravo je on nadgledao masovnu podjelu sredstava i opreme JNA u ruke lokalnih odbora SDS-a.
Kako piše Merisa Karović-Babić sa sarajevskog Instituta za istraživanje ratnih zločina, u drugoj polovini 1991. godine predsjednik SDS-a Radovan Karadžić u nekoliko navrata nagovijestio je kako namjerava blokirati Sarajevo. U telefonskom razgovoru koji je vodio s Miloševićem u septembru te godine Karadžić je nagovijestio katastrofu, kao i da mu je “Romanija javila da se oni pripremaju da blokiraju Sarajevo, niko iz Sarajeva izaći neće moći, to će biti katastrofa”, uz napomenu da će na ovaj način priprijetiti Izetbegoviću.
Istog dana u telefonskom razgovoru s Nikolom Koljevićem Karadžić je istaknuo: “Ma zablokirat će Sarajevo! Iz Sarajeva neće niko moći izaći ni jednim pravcem”, a slične ideje ponovio je i u telefonskom razgovoru s Momčilom Mandićem i Vitomirom Žepinićem.
Generalna proba blokade grada uslijedila je nekoliko sati nakon zatvaranja biračkih mjesta na legalno održanom referendumu za nezavisnost BiH, u noći s 1. na 2. mart 1992. godine. U vrijeme postavljanja tih barikada ubijene su četiri, a ranjene tri osobe. Kako je međunarodno priznanje RBiH bilo sve izvjesnije, načelnik Generalštaba Oružanih snaga SFRJ generalpukovnik Blagoje Adžić izdaje naredbu da se “u što kraćem roku pristupi formiranju štabova, odreda i brigada dobrovoljačkih jedinica smanjenog sastava i njihovoj adekvatnoj popuni starešinskim kadrom iz JNA i naoružanjem i opremom'”, te da se izmjeste naoružanje i materijalno-tehnička sredstva JNA iz “ugroženih objekata”, a u cilju pripremanja terena za preuzimanje što više teritorija, prema prethodno definiranim Uputstvima iz decembra 1991. godine.
Još tokom marta i početkom aprila 1992. tadašnji komandant Druge vojne oblasti JNA u Sarajevu general Milutin Kukanjac, planski i organizirano, pod izgovorom izvođenja vojnih vježbi, vršio je zaposjedanje položaja na dominantnim objektima oko Sarajeva i tako uspostavljao obruč oko grada s jednovremenim zadržavanjem velikog dijela svojih snaga u kasarnama po gradu.
General Vahid Karavelić piše kako je u aprilu 1992. godine agresor već ostvario operativnu dubinu blokade Sarajeva u prosjeku od 20 kilometara. Obruč je sačinjen na savršen vojnički način te je braniocima Sarajeva tokom četverogodišnje odbrane uistinu bilo gotovo nemoguće izvršiti deblokadu iznutra, pa čak i spolja. Grad je bukvalno bio hermetički zatvoren.
Agresor je tim zatvaranjem stvorio sve preduvjete za početak otvorene oružane borbe za Sarajevo. Protiv sebe nije imao nikakve organizirane i respektabilne vojne snage, stoga je i računao da mu za potpuni slom Sarajeva treba svega nekoliko sedmica, pa čak i nekoliko dana. Oružani napad na grad započeo je 6. aprila 1992. snažnim artiljerijskim pripremama, nakon kojih su na više pravaca istovremeno uslijedili i pješadijski napadi.
Odbrana Sarajeva činila se kao težak, gotovo neizvodljiv vojnički zadatak, ali, ipak, građani Sarajeva uspjeli su se organizirati u prve začetke, u prve male formacije “Patriotske lige” i “Zelenih beretki”, jedinica TO i MUP-a i samoorganiziranih građana koji su pred najezdom zla branili svoje porodice i domove, fizički opstanak, svoje kvartove i mahale. Upravo s tim snagama odbijeni su prvi napadi na Sarajevo tokom marta, aprila i maja 1992.
Prema podacima koje je prikupio Faid Hećo, u prvoj fazi opsade i blokade, koja je realizirana krajem 1991. i početkom 1992. godine, JNA je izvršila plansko pregrupisavanje i stacioniranje svojih komandi i jedinica u širem području grada Sarajeva. JNA je, u cilju blokade i opsade grada Sarajeva, izvršila borbeni raspored svojih jedinica po sljedećem: na sjeveru i istoku položaje su posjele jedinice 216. brdske brigade iz Han-Pijeska (rejoni: Mrkovići, Borije i Lapišnica); na jugoistoku je vatrene položaje posjeo 346. laki artiljerijski puk protivvazdušne odbrane iz Lukavice (rejoni Trebevića i Brusa); na jugu je položaje posjela 49. motorizovana brigada iz Lukavice i 120. laka brigada iz Zenice (rejoni Vraca, Mojmila, Lukavice i Vojkovića); na zapadu su vatrene položaje posjeli 4. mješoviti artiljerijski puk iz Kiseljaka i 4. mješoviti protivoklopni artiljerijski puk iz Visokog (rejoni Ilidže, Osjeka i Otesa); na sjeverozapadu su položaje posjeli pripadnici i pitomci VTŠC Rajlovac i paravojne formacije SDS-a (rejoni Krivoglavci, Vogošća i Rajlovac) itd. U sklopu ovih aktivnosti, pod plaštom izvođenja vojnih vježbi, izvršeno je zaposjedanje svih planinskih masiva oko grada.
Kasarne i drugi vojni objekti u gradu imali su konkretne i razrađene zadatke u cilju blokade i paraliziranja grada i iste su bile planirane da s dijelovima grada Pofalići, Nedžarići, Lukavica, Vraca i Grbavica odigraju ključnu ulogu u planovima presijecanja grada na više pravaca. Prvi zamišljeni pravac presijecanja bio je Lukavica – Nedžarići, s ciljem odsijecanja područja Dobrinje od grada.
Drugi zamišljeni pravac presijecanja bio je Lukavica – Vraca – Grbavica – kasarna “Maršal Tito” – Pofalići, s ciljem presijecanja grada i izbijanje jedinica JNA na plato Žuči, te kasnijeg spajanja i povezivanja s naseljem Vogošća. Treći zamišljeni pravac presijecanja bio je Nahorevo – Pionirska dolina – Skenderija – Grbavica u cilju spajanja sa snagama koje dejstvuju na drugom pravcu presijecanja grada.
Druga faza opsade i blokade grada obuhvatala je izmještanje većeg dijela ljudstva i borbenih kapaciteta iz gradskih kasarni na ranije uređene i utvrđene borbene položaje oko grada. U sklopu ove faze izvršeno je postavljanje minskih polja i inžinjerijsko zaprečavanje mogućih pravaca deblokade grada. U sklopu ove faze izvršena je dodatna mobilizacija i prijem dobrovoljaca u jedinice JNA. Pod plaštom ove aktivnosti izvršeno je ilegalno naoružavanje civilnog srpskog stanovništva u selima oko grada, kao i u samom gradskom jezgru.
Treća faza opsade grada obuhvatala je posjedanje i blokadu svih putnih komunikacija i glavnih raskrsnica kojima se ulazi i izlazi iz grada. U cilju realizacije ove faze opsade, već nakon martovskih barikada, jedinice JNA su s jačim snagama i sredstvima zaposjele i kontrolirale najvažnije ulaze i izlaze iz grada: petlju u Krivoglavcima kod Vogošće, raskrsnicu puteva u Semizovcu, raskršće u Blažuju, raskrsnicu puteva u Han-Derventi, raskrsnicu puteva u Vojkovićima... itd. Na navedenim raskrsnicama formirani su naoružani punktovi i izvršeno je plansko inžinjerijsko zaprečavanje putnih komunikacija.
Završetkom svih tih blokada Sarajevo je početkom aprila 1992. godine bilo potpuno hermetički zatvoreno i kontrolirano od jedinica JNA i raznih srpskih paravojnih formacija.
Dugo planirani i pripremani napad u cilju zauzimanja grada Sarajeva počinje 4. aprila 1992. godine postavljanjem drugih masovnih srpskih barikada na prilazima gradu i blokadom saobraćaja u gradskim dijelovima grada. Po već razrađenom i provjerenom scenariju s martovskih barikada, naoružani i maskirani pripadnici SDS-a, pod neposrednim rukovodstvom oficira JNA, postavljaju srpske barikade po gradu s ciljem izazivanja sukoba, paralisanja funkcioniranja legalnih organa vlasti i onemogućavanja i sprečavanja međunarodnog priznavanja države Bosne i Hercegovine.
Kao odgovor na postavljene barikade, samoorganizirane grupe građana Sarajeva postavljaju kontrabarikade, koje 5. aprila 1992. godine prerastaju u masovne antiratne demonstracije građana Sarajeva. Revoltirani nasilničkim ponašanjem JNA i pristalica SDS-a, više hiljada građana Sarajeva izlazi na ulice i spontanim demonstracijama ruše većinu srpskih barikada, a zatim organiziraju antiratni miting ispred zgrade Skupštine Bosne i Hercegovine.
Iznenađeni žestokom reakcijom građana, KOS JNA u sadejstvu s kolaboracionističkim snagama SDS-a spontano okupljanje građana pokušava iskoristiti za svoje ciljeve, te miting iskoristiti za rušenje legalno izabranih organa vlasti u BiH. Kada su uvidjeli da vješto insceniranom političkom aktivnošću svojih članova i saradnika neće realizirati zamišljene ciljeve rušenja legalnih organa vlasti BiH, KOS JNA prelazi na realizaciju dugo planiranih i pripremanih oružanih aktivnosti u cilju zauzimanja grada Sarajeva.
Otvoreni oružani napad oklopnih jedinica JNA i srpskih paravojnih formacija na grad Sarajevo otpočinje u popodnevnim satima 5. aprila 1992. godine napadom i zauzimanjem Centra za obrazovanje policijskih kadrova MUP-a BiH na Vracama. Uporedo s ovom aktivnošću, jedinice JNA sinhronizirano preduzimaju više oružanih akcija u gradu, kao što su pokušaj oružanog zauzimanja objekta “Osmice” u podnožju planine Trebević; tenkovsko granatiranje stambenih zgrada i pješadijski napad na naselje Dobrinja; neselektivno granatiranje perifernih dijelova grada iz artiljerijskih oruđa; više pokušaja pješadijskog prodora i ulaska u grad; otvaranje pješadijske vatre s položaja na Jevrejskom groblju po demonstrantima na Vrbanja mostu...
Artiljerijsko granatiranje perifernih dijelova grada nastavljeno je i tokom noći 5/6. aprila, da bi se isto pojačalo i prenijelo na urbane dijelove grada nakon priznanja Republike Bosne i Hercegovine od međunarodne zajednice kao suverene i samostalne države 6. aprila 1992. godine.
Petog aprila 1992. godine ginu dvojica branitelja u sarajevskoj općini Centar: Jusuf Hasanović i Adnan Arslani. Koji sat ranije u zasjedi u naselju Krtelji, gdje je bila baza Specijalne jedinice MUP-a RBiH, ubijen je policajac Hajraga Kulo. Nihad Halilbegović, jedan od pokretača otpora u Sarajevu i u BiH, detaljno je istražio 5. april 1992. godine, dan koji je on nazvao jednim od najstravičnijih u historiji Sarajeva, doslovno krvavi Bajram.
Iako je već odavno uvriježen narativ kako su Suada Dilberović i Olga Sučić prve žrtve opsade Sarajeva, dokumentirano je da taj podatak nije tačan. Navodi da su prvog dana Ramazanskog bajrama u Sarajevu ubijeni Amil Bajramović, Jasmin Bajramović, Emka Bajramović, Mujo Hanić i Milorad Pupić.
Tu noć sarajevski specijalci, policajci, pripadnici “Patriotske lige” i ostalih odbrambenih formacija uspijevaju odbraniti napadnute policijske stanice u općinama Centar i Novo Sarajevo i dislocirati policijsku stanicu s Ilidže u Butmir, te očuvati i ojačati specijalnu policiju MUP-a BiH. Tu je noć, piše Halilbegović, izvojevana sudbonosna bitka za opstanak Sarajeva. U noći s 4. na 5. april 1992. godine, oslobađanjem oduzete Policijske stanice u Novom Sarajevu, onemogućena je podjela Sarajeva koja je predviđena pravcem Policijska škola na Vracama – Policijska stanica Novo Sarajevo – Titova kasarna – Pofalići.
Ujutro, 5. aprila, kolona građana krenula je od Dobrinje prema centru grada. Zahvaljujući Televiziji Sarajevo, piše Halilbegović, svijet je obišla slika nenaoružanog naroda koji protestira i traži mir, pa i smjenu Vlade, a po njemu pucaju srpski snajperisti.
Istražujući početak opsade Sarajeva, Nihad Halilbegović došao je i do podatka da su 5. aprila ubijena djeca Muhamed Borovac (1985), Eldina Galić (1981) i Miralem Granić (1984), a da su ubijeni, potvrdio je i Mirsad Tokača iz Istraživačko-dokumentacionog centra. Prije no što će biti ubijene Suada Dilberović i Olga Sučić, na Vrbanja mostu je prvo ubijen Muhidin Šabanović. Jedan od očevidaca ubistva Muhidina Šabanovića bio je Aziz Čengić, koji je svjedočio o tome kada su na masu ljudi okupljenih na demonstracijama zapucali pripadnici srpskih paravojnih jedinica.
“Ja sam najmanje petero djece pokupio i prekrio svojim tijelom. Kada su oni pokušali da se dignu, ja sam im rekao: ‘Lezite!’ U tom su momentu srpski ekstremisti ponovo zapucali. Mislim da su prvim rafalom ispucali petnaest metaka i drugim još toliko. Ustao sam i djeci rekao da idemo. Primijetio sam da odmah do mene leži ranjen čovjek, kojeg je dvoje djece pokušavalo podići vukući ga za ruke i noge. Vjerovatno su ga poznavali. Ja sam tada bio u kondiciji, imao sam 47 godina. Uzeo sam ga u naručje i s njim trčao prema Marindvoru. Onog trenutka kad sam ga na mostu podigao i ponio primijetio sam da je mrtav. Međutim, ja sam ga, ipak, nosio trčeći prema Skupštini.
U nošenju su mi pomagala djeca. Jedni su držali za ruke, drugi za noge, odnosno za pantalone. Kada sam i ja izgubio snagu, u tom haosu, pucnjavi i galami otkazale su mi ruke i on mi je skliznuo na zemlju. (…) Nije bilo jednostavno nositi ga i trčati, a meci fijuču sa svih strana. Kod semafora smo ga unijeli u neka kola koja su ga odvezla, vjerovatno, u bolnicu. Tih dana o njemu nisam ništa znao. Znam da je on bio prva žrtva na Vrbanja mostu, a da je druga žrtva Suada Dilberović. Za njegovo ime saznao sam kasnije kada sam u novinama prepoznao njegovu sliku i pročitao da se zove Muhidin Šabanović i da je njegova supruga Franciska teško ranjena i da je, srećom, ostala živa”, ispričao je Čengić Halilbegoviću.
Muhidin Šabanović pridružio se demonstracijama sa svojom suprugom Franciskom, U bolnicu Koševo odvezao ju je poznati sarajevski taksista Mile Plakalović. Poslije dužeg liječenja, vraćena je na kućnu njegu. Franciska Beker nekoliko godina kasnije je preminula.
Obilježavajući desetogodišnjicu Muhidinovog ubistva, Franciska je za Dnevni avaz ispričala: “Muhidin i ja smo otišli na demonstracije. Našli smo se na Vrbanji i onda je zapucalo. Oboje smo pogođeni snajperom, ali ja tada nisam znala da je Muhidin smrtno ranjen. Metak ga je pogodio pravo u srce. Taksista Mile Plakalović me tada spasio. Uzeo me je u naručje i nosio do zgrade Izvršnog vijeća. Onda me svojim autom prebacio do bolnice. Tamo sam ostala dva mjeseca i tek po izlasku iz bolnice rekli su mi da je Muhidin poginuo. Taj dan mi je rekao: ‘Hajdemo s ostalim narodom na ulicu.’ Sudbina, valjda. A sada nemam nikog ni za svađu. Ne mogu da odem na Vrbanja most, obilazim to mjesto u širokom luku. Želja mi je da se i ime mog Muhidina upiše na spomen‑obilježje na Vrbanja mostu. Zaslužio je barem toliko”, poručila je.
Epizoda koju svakako ne treba zaboraviti jeste protest za mir koji se nakon tog 5. aprila 1992. godine pretvorio u otvoreni poziv na rušenje legalne, demokratski izabrane vlasti. To bi, da se u tome uspjelo, dovelo do sasvim sigurnog nestanka države Bosne i Hercegovine jer je u to vrijeme legalna vlast, Predsjedništvo i Vlada RBiH, bila jedina snaga koja je mogla organizirati odbranu Sarajeva i Bosne i Hercegovine.
U vrijeme dok traju napadi na školu MUP-a, u popodnevnim satima 5. aprila 1992, građani okupljeni ispred zgrade Skupštine RBiH krenuli su u “rušenje” SDS-ovih barikada na obližnjim Kovačićima. Tada je zapucano na njih iz zgrade preduzeća “Dimnjačar” i ubijeno je troje, a ranjeno četvero ljudi, Muhidin Šabanović, Suada Dilberović i Olga Sučić. U isto vrijeme pripadnici srpskih paravojnih formacija na građane pucaju i na Mostu “Bratstvo i jedinstvo”. U toj je pucnjavi smrtno ranjen Miomir Vučijak. Kako piše Merisa Karović-Babić, demonstranti su provalili u zgradu Skupštine i proglasili “svenarodni parlament”.
U zahtjevima “svenarodnog parlamenta” tražene su ostavke Vlade i Predsjedništva RBiH, hitno sazivanje Skupštine RBiH, formiranje Vlade nacionalnog spasa i vanredni izbori. Manifestacija “Mi smo za mir” trajala je tokom cijele noći, a i narednog dana, kada se za govornicom smijenilo preko 150 ličnosti iz političkog ili kulturnog života u zemlji. U Izvještaju koji pukovnik JNA Zekanović podnosi GŠ OS SFRJ vrlo se pohvalno govori o ovim aktivnostima građana: “Odbor koji rukovodi ovom manifestacijom oko 17.00 časova 6.04. formirao je Vladu nacionalnog spasa od 15 članova sastavljenih od svih nacionalnosti. Jedan od zaključaka odbora je da se JNA stavi u službu naroda i da pristupi razoružavanju svih paravojnih formacija”, pod kojima podrazumijeva patriotske snage, a što bi u praksi značilo zadržavanje BiH u sastavu krnje Jugoslavije.
Dok su građani na “zasjedanju parlamenta” u noći s 5. na 6. april insistirali na ostavci Vlade i raspisivanju vanrednih izbora, iz pravca Lapišnice, Crepoljskog, Hreše, Mrkovića i Trebevića granatirano je područje općine Stari Grad, posebno naselje Jarčedoli. Omer Behmen, dopredsjednik SDA, poručio je “mitingašima da oni mogu mitingovati koliko hoće, dok četnici silaze niz Brus”. U sastavu mješovitih patrola koje su narednog dana, 6. aprila, obišle Jarčedole nalazio se i sanitetski pukovnik Mladenović iz Komande Druge vojne oblasti JNA, čije su jedinice učestvovale u granatiranju grada.
Kako je zasjedanje “parlamenta” nastavljeno i 6. aprila, Sarajlijama se pridružuju i građani Zenice, Tuzle, Kaknja, Fojnice i drugih gradova širom BiH, nakon čega Karadžić naređuje “da se stopostotno zatvori grad, nikakvi autobusi više ne smiju dolaziti. Ne smije proći ništa ni iz Semizovca, ni iz Ilijaša, (...) na Krivoglavcima moraju ih stopostotno zaustaviti... Nijedan autobus više ne smije ući u grad, (...) nek' se zatvore Hadžići, nek' se zatvori Ilidža”.
Pri povratku autobusa s učesnicima mirovnih demonstracija iz drugih gradova, koji su prije Karadžićeve naredbe o potpunoj blokadi grada uspjeli doći na miting za mir, na relaciji između Ilijaša i Visokog, oko 18.00 sati, “naoružana lica” u maskirnim uniformama sa SDS-ovih barikada pucali su na jedan od autobusa, uslijed čega je ubijen prosvjetni radnik Novo Kojić iz Vareša, a Niko Pavlić i Juraj Milogović su ranjeni. Nakon što dobija informaciju da bi ovaj skup građana mogao krenuti “đuture gore na Vraca”, Karadžić prijeti kako će “svi biti pobijeni”, te da se to “ne smije i ne može dozvoliti” i “neka ne pokušavaju da ulaze u srpsko”.
Građani nisu krenuli prema Vracama, kako se Karadžić plašio, nego su ostali pred zgradom Skupštine na Marindvoru, gdje je oko 14.00 sati došlo do pucnjave od dobro obučenih snajperista SDS-a, koji su se nalazili u Hotelu “Holiday Inn”, što je prouzrokovalo nove žrtve, kada je ranjeno sedam civila. Istog dana, na sjednici Predsjedništva SRBiH zaključeno je da se osnuje državna komisija sa zadatkom da utvrdi sve činjenice i konkretnu odgovornost onih koji su pucali na okupljene građane ispred Skupštine, kao i da se “odmah, bez odlaganja” mora osigurati prekid vatre, s naglaskom da “građani BiH neće sukobe nego mir”.
Konkretna odgovornost onih koji su pucali na građane nikada nije utvrđena, iako su pripadnici MUP-a uspješno obavili akciju hapšenja snajperista SDS-a u zgradi Hotela “Holiday Inn”. Preuzimanjem vlasti u dijelovima navedenih sarajevskih općina, kao i postavljanjem barikada na glavnim prilazima gradu (Krivoglavci, Stupska petlja, Ilidža, Ilijaš), Sarajevo se našlo u opsadi.
