Izbijanje novih nemira na ulicama Belfasta, glavnog grada Sjeverne Irske, prethodnih je dana jedna od glavnih vijesti u svim svjetskim medijima. Da bi nam trenutna politička situacija na otoku bila jasnija, potrebno je da se vratimo na početak 20. stoljeća, tačnije na ratnu 1916. godinu i historijski Uskršnji ustanak, koji se 24. aprila 1916. godine dogodio u Irskoj. Ovaj događaj bio je uvod u skoro stoljeće tenzija, nemira i rata između irskih katolika, koji su se zalagali za nezavisnost Irske, i irskih protestanata, koji su propagirali stav o lojalnosti Velikoj Britaniji. Nakon rata za nezavisnost, 1922. godine bilo je jasno da se suprotstavljeni stavovi ne mogu tek tako pomiriti, što je rezultiralo da južni dio Irske u konačnici izađe iz Velike Britanije. Godinu kasnije, postignut je dogovor o nesmetanom putovanju između dvije Irske, koji je većinom poštovan u svim fazama odnosa katolika i protestanata. Jedno od težih razdoblja nastupilo je od 1968. do čak 1998. godine. U tom je periodu u međusobnim sukobima, koji su se većinom događali u Belfastu, poginulo više od 3.500 ljudi. Ovaj tridesetogodišnji period nazvan je “The Troubles” jer je kontinuirano donosio probleme Ircima s obje strane.
MARŠEVI KAO POČETAK NEVOLJA
Učestala pojava koja bi prethodila nekom od nemira bili su organizirani marševi kroz gradove, a na jednom takvom iz novembra 1997. godine došlo je do eskalacije sukoba između protestanata i katolika. Na pomenutom maršu zabilježeni su smrtni slučajevi te veliki broj povrijeđenih i uhapšenih. Karakteristika svih sukoba tokom perioda nevolja jeste da su oni vođeni gerilski, a neki se s pravom mogu okarakterisati i kao teroristički. Kraj većih nemira okončan je potpisivanjem Mirovnog sporazuma između Republike Irske i Sjeverne Irske 10. aprila 1998. godine, na Veliki petak, po čemu je ovaj sporazum ostao upamćen u svjetskoj javnosti. Iako je veći dio otvorenih pitanja riješen sporazumom, podjele su ostale, posebno u glavnom gradu Sjeverne Irske, koji je faktički zidom podijeljen na katolički, odnosno protestantski dio. Ipak, nakon sporazuma potpisanog u aprilu 1998. godine i definiranjem međusobnih odnosa između Republike Irske i Sjeverne Irske, odnosno Velike Britanije, svi su se akteri trudili da predstojeći period bude što mirniji. Uz sporadične incidente, jedan od najvećih nereda na ulicama Belfasta događaju se upravo u aprilu 2021. godine, proteklih dana svjedočili smo nizu sukoba u glavnom gradu Sjeverne Irske.
Do uličnih nemira došlo je zbog trgovinskih sporova koji su direktno izazvani “Brexitom” i odlukama koje idu na štetu stanovnika Sjeverne Irske, posebno onih u pograničnim dijelovima zemlje. Neredi su započeli u zapadnom području Belfasta, gdje su stacionirani većinom pobornici Velike Britanije, ali i u blizini Falls Roada, tzv. tvrdog uporišta irskih nacionalista. Dvije suprotstavljene političke opcije na području Sjeverne Irske, Sinn Fein, stranka irskih nacionalista, i probritanska lojalistička Demokratska unionistička partija (DUP) prethodnih su se dana međusobno optuživale za novu eskalaciju sukoba, a posebno su bili glasni iz DUP-a u optužbama prema Sinn Feinu zbog toga što njihova 24 člana nisu poštovala mjere na sahrani jednog od svojih pobornika. S druge strane, politički predstavnici u Vladi Sjeverne Irske bili su značajno umjereniji u izjavama. Liderka DUP-a i aktuelna premijerka Sjeverne Irske Arlene Foster u obraćanju je istakla da vakuum ispuni nasilje uvijek kada politika nema rješenja, te je pozvala da se ne ide u tom smjeru. Slično je poručila i njena zamjenica, te članica Sinn Feina Michelle O’Neill, koja se također usprotivila nasilju na ulicama Belfasta. U čitavu situaciju umiješane su i paravojne lojalističke zajednice pod vodstvom Davida Campbella. Oni su objavili pismo u kojem naglašavaju da privremeno stopiraju podršku Mirovnom sporazumu iz 1998. godine jer se novim pravilima koja su na snazi, a tiču se trgovine, prekršeni raniji dogovori iz pomenutog sporazuma. Ozbiljnost čitave situacije shvatio je i britanski premijer Boris Johnson, koji je delegirao ministru za Sjevernu Irsku Brandonu Lewisu da se susretne sa svojim irskim kolegom i učini sve da se stanje što prije smiri.
I BIDEN POZVAO NA SMIRIVANJE TENZIJA
Zanimljivo je da trenutna situacija u Sjevernoj Irskoj plijeni pažnju velikih sila koje veoma dobro znaju povijesni tok “irskog nesporazuma” i do čega njegovo eskaliranje može dovesti. Jedan od onih koji su se oglasili po pitanju višednevnih nereda u Belfastu bio je i novoizabrani predsjednik Sjedinjenih Američkih Država Joe Biden, koji u svojim javnim nastupima ne krije svoj ponos na irsko porijeklo koje ima, baš kao i aktuelna članica njegove administracije Samantha Power. Biden je između ostalog upozorio zvanični London da sjevernoirski mirovni sporazum mora biti poštivan u potpunosti sa svim svojim odlukama, te da će u suprotnom Sjedinjene Američke Države izostaviti kreiranje posebnog trgovinskog sporazuma s Velikom Britanijom. Vrlo je malo vjerovatno da će se u konačnici nova američka administracija predvođena Joeom Bidenom ipak odlučiti na takav potez jer im nije u interesu narušavanje odnosa sa svojim strateškim partnerima, posebno u prvim mjesecima od kada su stupili na vlast.
Iako se u javnosti nameće mišljenje da je kriza u Sjevernoj Irskoj došla odjednom, to svakako nije tačno, jer uz stalnu napetost koja je suprotstavljanje strana pratila tokom većeg dijela 20. stoljeća, Sjeverna Irska ima i značajne ekonomske probleme od 1. januara 2020. godine jer je uvoz hrane postao znatno otežan. Cjelokupna situacija nameće logično pitanje koliko će još “Brexit” u predstojećem periodu utjecati na ekonomske i geopolitičke odnose u regiji, ali i na relaciji Velika Britanija – Evropska unija. Sigurno je da suprotstavljenim stranama u Sjevernoj Irskoj, ali i vlastima Velike Britanije te Republike Irske nikako nije u interesu da dešavanja s ulica Belfasta prerastu u nešto više, posebno u vremenu pandemije novog virusa korona, koji je već dovoljno zadao glavobolju svim akterima aktuelnog spora na otoku.
