Možda je ovo posljednja godina sedmogodišnjeg mandata Vlade Federacije Bosne i Hercegovine u aktuelnom sastavu. Poučeni iskustvom nakon izbora 2018. godine, nakon kojih se zbog HDZ-ove blokade nije mogla imenovati nova Vlada FBiH, konstatacija da je ovo posljednja godina mandata mora se uzeti s rezervom. Ipak, eventualni kraj mandata ove Vlade predvođene premijerom Fadilom Novalićem prilika je za pregled ostvarenih rezultata.
Bilo je turbulentno od samog početka mandata. U reformskoj agendi prvi zadatak bio je usvojiti novi Zakon o radu. Bilo je mnogo otpora, pa i protesta, ali je ipak usvojen. Rast broja zaposlenih i rast plata u ovom periodu pokazuju da je zakon dobar. Također, rast penzija omogućen je usvajanjem novog Zakona o PIO. Ne može se reći neuspjeh, ali nedostatak podrške za izmjene seta zakona iz oblasti poreza nešto je što će ostati za neko drugo vrijeme, a sigurno bi doprinijelo boljim rezultatima Vlade.
Riješeno je i pitanje demobilisanih boraca i ispravljene nepravde iz prethodnog mandata i famozne revizije. Ipak, ova Vlada nije imala lahak zadatak jer su okolnosti bile izuzetno otežavajuće. Prvo pandemija, koja je sve zaustavila, te borba s njenim ekonomskim posljedicama. Oporavak je kao i svugdje u Evropi bio brz i zadovoljavajući u svakom slučaju, ali onda je krenuo rat u Ukrajini i sada slijedi borba s posljedicama koje taj rat ostavlja na ekonomiju, prije svega borba s inflacijom i opskrbom energentima.
No, bez obzira na izazove, Federacija BiH nakon ovog mandata ostaje nasljednicima u stabilnom finansijskom stanju. Do prije nekoliko godina ekonomisti i samozvani analitičari ponavljali su mantru: “Vlada se zadužuje da zakrpi budžetske rupe, dugove će vraćati naša djeca i unuci.” Ova rečenica je haman preko noći nestala iz javnog prostora. Dakle, ili se Vlada ne zadužuje ili nema budžetskih rupa. Sasvim slučajno, iščezavanje mantre poklopilo se s premijerskim mandatom Fadila Novalića. Vlada se naravno zadužuje, ima sasvim dovoljno kapaciteta za to, ali novcem ne krpi budžetske rupe, kako je to ranije bio slučaj, nego se zadužuje samo za kapitalne projekte. A budžetskih rupa nema, uglavnom zbog domaćinskog upravljanja prihodima i rashodima.
U ranijem periodu bilo je skoro pa uobičajeno da neko protestira ispred zgrade Vlade Federacije Bosne i Hercegovine – borci, penzioneri, poljoprivrednici, radnici raznih firmi. U posljednjih nekoliko godina bio je samo jedan protest, i to rudara. Činjenica je da je veliki broj gorućih socijalnih pitanja riješen. Rješenjima možemo biti zadovoljni ili ne biti, ipak je stanje neuporedivo bolje u ovih sedam godina nego što je bilo ranije.
Do 2015. godine više od polovine firmi iz namjenske industrije bile su u teškom, bezizlaznom stanju. Danas znamo da je ostala samo još jedna kompanija koja zahtjeva sveobuhvatnu sanaciju i nakon toga revitalizaciju – sarajevski “Zrak”. Sve ostale stale su na svoje noge i rade. Ova industrijska grana prošle godine ostvarila je ukupan prihod od 358 miliona maraka i on je za 38 veći nego godinu ranije. Prihod ostvaren od izvoza iznosio je 280 miliona maraka, što je povećanje za 51 posto u odnosu na 2020. godinu. Prošle su godine privredna društva namjenske industrije u Federaciji BiH ostvarila dobit od 25 miliona, što je za 46 posto više u odnosu na godinu ranije. U ovim privrednim društvima je 31. decembra 2021. godine bilo 3.770 zaposlenih.
Samo su dva načina da se ocijeni nečiji rad – opći dojam, uvijek nepouzdan i rijetko kada objektivan, i kvantificiranje rezultata rada, kao pouzdana metoda, jer matematika nikada ne laže. Općeprihvaćena metoda valorizacije razvoja uključuje osnovne makroekonomske parametre – bruto domaći proizvod (BDP), zaposlenost, nezaposlenost, izvoz, uvoz, industrijska proizvodnja, plate, penzije i poreski prihodi.
Prema podacima objavljenim u publikaciji Federalnog zavoda za programiranje razvoja “Makroekonomski podaci po kantonima za 2021.”, a koji se odnose na period od 2017. do 2021, u proteklih pet godina bruto domaći proizvod (BDP) porastao je za pet milijardi KM, s 20 milijardi 2017. na 25 milijardi KM 2021. godine.
U 2021. godini u Federaciji BiH zabilježen je blagi rast broja zaposlenih u odnosu na godinu ranije. Ukupan broj zaposlenih na kraju 2021. godini iznosio je 533.260. Pet godina ranije, 2017, broj zaposlenih bio je 505.201, što je oko 28.000 novih radnih mjesta za pet godina. Stopa zaposlenosti stanovništva na osnovu podataka o zvanično registriranom broju zaposlenih u Federaciji BiH u 2021. godini (broj zaposlenih u odnosu na radno sposobno stanovništvo) iznosi 35,0 %, što je u odnosu na prethodnu godinu više za 0,9 procentnih poena. Pet godina ranije stopa zaposlenosti bila je 32,6 posto. Prema anketi o radnoj snazi iz 2021. godine, stopa zaposlenosti u FBiH u 2021. godini iznosi 46,0 posto, što je u odnosu na prethodnu godinu više za 0,6 procentna poena. Trenutna stopa zaposlenosti u FBiH je značajno niža u odnosu na evropski prosjek, koji u EU27 iznosi 68,4 posto.
Na kraju 2021. godine u Federaciji BiH broj nezaposlenih osoba iznosio je 299.717. Broj nezaposlenih 2017. godine iznosio je 349.699, dakle, broj nezaposlenih smanjen je za oko 50.000. Stopa registrirane nezaposlenosti u Federaciji BiH (broj zvanično registriranih nezaposlenih u odnosu na radnu snagu) iznosi 37,2 posto i u odnosu na prethodnu godinu smanjila se za 1,0 procentni poen. Stopa nezaposlenosti 2017. godine iznosila je 41,5 posto. Prema anketi o radnoj snazi 2021, stopa nezaposlenosti u FBiH u 2021. godini iznosi 18,9 posto, što je u odnosu na prethodnu godinu više za 1,4 procentnih poena. Iz registra službi za zapošljavanje u FBiH izbrisano je u prosjeku 13.075 osoba, od čega je brisano zbog zaposlenja njih 7.426, što je za 94 ili 1,3 posto više nego prethodne godine.
Prema statističkim podacima, u 2021. godini u Federaciji BiH došlo je do rasta ukupne industrijske proizvodnje za 9,8 posto u odnosu na prethodnu godinu. Industrijska proizvodnja 2017. u odnosu na godinu ranije rasla je 3,8 posto, 2018. godine 0,8 posto, tokom 2019. i 2020. godine industrijska proizvodnja bilježila je pad za oko 8 posto, a 2021. godine nastavila je rast.
U 2021. godini u FBiH zabilježen je rast prosječne mjesečne neto plate u odnosu na prethodnu godinu. U decembru 2021. godine prosječna neto isplaćena plata po zaposlenom radniku u FBiH iznosila je 1.046 KM. Prosječna plata 2017. iznosila je 860 maraka. Za pet godina prosječna neto plata uvećana je za 186 maraka.
Prosječna isplaćena penzija u FBiH u decembru 2021. godine iznosila je 428 KM, dok je prosječna penzija 2017. iznosila 372 KM, što je rast od 56 KM. Uzimajući u obzir činjenicu da se do tada iznos penzija nikada nije mijenjao i da je kašnjenje isplata bilo uobičajeno, rast penzija i redovna isplata, kao rezultat novog Zakona o PIO, značajan su korak ka poboljšanju materijalnog statusa penzionera.
U 2021. godini u Federaciji BiH ostvaren je izvoz u ukupnom iznosu od 9,5 milijardi maraka, što je za 39,3 posto više u odnosu na izvoz u 2020. godini. Tokom posmatranih pet godina (2017–2021) izvoz je povećan za 2,3 milijarde KM. Uvoz je 2021. iznosio 15 milijardi maraka, što je za 29,5 posto više u odnosu na 2020. godinu, te predstavlja rast od 2,6 milijardi KM kroz pet godina. Pokrivenost uvoza izvozom u FBiH u 2021. godini iznosi 63,3 posto i viša je za 4,4 procentna poena u odnosu na 2020. godinu, kada je iznosila 58,8 posto. Učešće Federacije BiH u ukupnom izvozu BiH za 2021. godinu iznosi 67,1 posto, što je više za 1,7 procentnih poena u odnosu na prethodnu godinu, a u ukupnom uvozu 70,1 posto, što je više za 0,9 procentnih poena. Trgovinski deficit Federacije BiH u 2021. godini ostvaren je u iznosu od 5,5 milijardi maraka i bilježi povećanje za 15,6 posto u odnosu na vanjskotrgovinski deficit u prethodnoj godini.
Prema podacima Porezne uprave Federacije BiH, u 2021. godini u Federaciji BiH, ukupni porezi na dohotke fizičkih lica iznosili su 530 miliona maraka, što je u odnosu na prethodnu godinu više za 17,3 posto. Tokom pet godina naplata poreza na dohotke povećana je za 150 miliona KM, odnosno s 380 miliona KM 2017. na 530 miliona KM 2021. Najviše uplaćenih poreza je po osnovu dohotka od nesamostalne djelatnosti – 356 miliona maraka, zatim po osnovu dohotka od iznajmljivanja imovine – 90 miliona maraka, te od dohotka od samostalne djelatnosti 31 milion maraka. Porezi na dohotke fizičkih lica po glavi stanovnika u Federaciji BiH iznose 245 KM i viši su za 23,8 posto u odnosu na prethodnu godinu, a u odnosu na 2017. veći su za 72 miliona KM po glavi stanovnika.
Ako se uzmu u obzir dvije najveće teškoće s kojima se Vlada Fadila Novalića bori, a to su pandemija virusa korona i ekonomske posljedica rata u Ukrajini, koje su nam donijele rekordnu inflaciju od 17 posto (podaci za august 2022. u odnosu na august 2021) i izvjesnu energetsku krizu, opći dojam je da je Vlada uradila dobar posao, a matematika to potvrđuje.
