Rijetke su države u svijetu koje se mogu pohvaliti time da u svojoj tradiciji imaju razvijenu borilačku vještinu, da imaju vlastiti sport nastao na tradiciji koja se stoljećima baštinila ili nastala na osnovu umijeća jednog genijalnog uma koji je razvio borilačku vještinu. Bosna i Hercegovina, malo je znano, ima baš to, vlastitu borilačku vještinu koju je razvio glasoviti Nasuh Matrakči Bošnjak, naučnik koji je svoja djela stvarao na dvoru osmanskih sultana.
Nasuh Matrakči u svoje vrijeme bio je jedan od vodećih naučnika Osmanskog Carstva, a rodom je iz Visokog. Borilački sport koji je izumio Nasuh Matrakči zove se matrak, a riječ je o borilačkom sportu zasnovanom na borbi s mačem i štitom. U matraku se upotrebljavaju drveni štapovi obloženi kožom koji su zamjena za mačeve i drveni štit, također, obložen kožom. Matrak je, ustvari, simulacija borbe s mačem i štitom, a koristili su je osmanski vojnici kao trening za pravu borbu.
U Bosni, koja je duže od četiri stoljeća bila dio Osmanskog Carstva, matrak je bio poznat i korišten u svrhu obuke vojnika, a s odlaskom Osmanskog Carstva s historijske scene nestao je i matrak. Isto se desilo i u Turskoj, izvornoj domovini matraka. Koliko god Nasuh bio Bošnjak, ne smije se zanemariti činjenica da je matrak razvio na dvoru sultana i da, koliko Bosni, isto toliko, ako ne i više pripada i Turskoj.
POSJETA TURSKIH MATRAKČIJA
Kako god, danas u Bosni nema nikoga – barem mi to nismo uspjeli saznati – ko poznaje borilački sport matrak, nema niko ko ga trenira, nikoga ko tu tradiciju drži živom. Sve što se u našoj zemlji dešavalo u vezi sa sportom matrak vezano je za seminar i prezentaciju sporta koji su u Sarajevu i Mostaru prije nekoliko godina održale matrakčije iz Turske.
Matrak se u tursku kulturu vratio 2008. godine, kada je, na inicijativu matrakčije Efkana Çalışa, priznat kao sport. Çalış je uz podršku naučnika s Univerziteta Gazi, na osnovu historijskih, kulturnih, filozofskih i sportskih naučnih istraživanja, uredio pravila do tada potpuno zaboravljene igre matrak i pretvorio ovu umjetnost u sport.
Matrak igru izvodili su janjičari, spahije i osmanski sultani u Osmanskom Carstvu kao vježbu borilačkih vještina. Sama riječ matrak dolazi od arapske riječi “mitrak”, što znači “štap”.
Na inicijativu Efkana Çalışa osnovana je Svjetska asocijacija matrak, a odlukom Centralnog savjetodavnog odbora Ministarstva omladine i sporta 15. juna 2010. matrak je kao sport službeno pridružen Turskoj federaciji tradicionalnih sportova. U Turskoj obuku matraka drže certificirani treneri, održavaju se regionalna i državna prvenstva na kojima sudi više od 130 certificiranih sudija.
Oživljavanje sporta matrak, koji se smatra dijelom nematerijalnog kulturnog naslijeđa, doprinijelo je očuvanju turskog kulturnog naslijeđa i otkrilo bogatstvo turske sportske kulture.
Mnogi borilački i odbrambeni sportovi u sebi sadrže tradiciju, običaje i filozofiju zemalja iz kojih dolaze, odnosno naroda koji su ih izumili. Matrak sport uključuje tradiciju, običaje, moralne i filozofske vrijednosti koje su postojale u Osmanskom Carstvu, kao internacionalnoj zajednici, a koje je u određenoj mjeri naslijedila Turska.
Što se tiče pravila po kojima se održavaju takmičenja u matraku, osnovno je da se borci moraju ponašati u skladu s najvišim moralnim normama.
Na početku borbe sportisti kažu: “Hvala što ste sa mnom izašli na borilište”, uz stavljanje desne ruke na lijevu stranu grudi. Na sudijin znak počinje borba. Na kraju takmičenja obojica sportista stavljanjem ruke na srce kažu jedan drugom: “Izvinjavam se zbog namjernih i nenamjernih grešaka.” Borba se sastoji od dvije runde od po dvije minute. U slučaju izjednačenog rezultata igra se treća runda.
Borba matrak izvodi se onako kako je to prakticirano kroz povijest. Od opreme se upotrebljavaju 1) matrak – štap u obliku buzdohana omotan kožom, koji se drži u desnoj ruci, 2) mehki, okrugli jastuk koji služi kao štit i koji se drži u lijevoj ruci i 3. kaciga. Sportisti pokušavaju steći prednost dodirujući jedni druge matrakom po glavi. Boduje se svaki dodir po glavi. Sve vještine upotrebe mačeva i štitova sadržane su u ovoj igri.
KO JE BIO NASUH MATRAKČI
Izumitelj ovog borilačkog sporta Nasuh Matrakči, enciklopedist, naučnik, matematičar, geograf, historičar, slikar i kartograf, prema saznanjima savremenih naučnika koji su se bavili životom i djelom ove svestrane ličnosti, rodio se krajem 15. stoljeća u Bosni. Na osnovu podataka koje nude izvori, a pritom prvenstveno mislimo na rukopisne primjerke Matrakčijevih djela, puno ime mu je, kako se i sam najčešće potpisivao, Nasuh b. Karagöz el-Bosnevi, Nasuh b. Abdullah, a u izvorima je moguće naići i na ime Nasuh el-Silahi el-Şehir bi Matraki.
Podatke o tome da je ovaj autor uistinu vrijedan pažnje porijeklom iz Visokog nalazimo u djelu njegova sina Hüseyina b. Nasuha el-Visokovija. Mladi Nasuh vrlo brzo stekao je izvanrednu priliku da se školuje u visokoj dvorskoj akademiji Enderun u Istanbulu, a znanja kojima je ondje ovladao, zahvaljujući svojoj oštroumnosti, primijenio je u teorijskom smislu pri izradi djela iz različitih oblasti ostavljajući nesumnjivo neizbrisiv i dubok trag na obrazovanje, razvoj historiografije, umjetnosti i nauke na početku zlatnog perioda osmanskog obrazovnog sistema (16. stoljeće).
Osnovni cilj dvorske akademije Enderun bio je obučiti najdarovitiju djecu za vodeće pozicije, za pozicije visokih vojnih dužnosnika ili pozicije visokih dužnosnika u administraciji Carstva. Matrakči Nasuh, jedan od najsjajnijih produkata enderunskog sistema, bio je čovjek s mnogostrukim talentima i l’uomo universale, svestrani čovjek ili Hezarfen, što je kasnije postala jedna od njegovih zvaničnih titula. Stoga svaki aspekt naučnog i umjetničkog stvaralaštva ovog “čovjeka s vještina hiljadu” vrijedan je istraživanja.
Među najznačajnijim djelima Nasuha Matrakčija jeste Ümdetu al-ḥisāb, odnosno Osnovni principi aritmetike tako da “oni koji se njome služe nemaju potrebe za nekom drugom knjigom”. Djelo je posvećeno sultanu Sulejmanu Zakonodavcu, a na kraju ovog rukopisa nalazi se prijepis fermana koji je sultan Sulejman Zakonodavac izdao Nasuhu Matrakčiju 1529. godine, kada se Matrakči vratio iz Egipta kao pobjednik na turniru “vitezova dugih štapova”, te je tada dobio naziv “Matraki” (vitez dugog štapa – matraka).
U njegova značajna djela svrstava se djelo iz matematike pod naslovom Cemāl el-kuttāb ve kemāl el-ḥisāb (Ljepota pisara i savršenstvo matematike) te djelo o smislu ratovanja i vojnim taktikama Tuḥfetu’l-Ġuzāt (Dragulj ratnicima). Zanimljivo je da se autor na početku djela, nakon uobičajene zahvale, potpisuje kao Nāsūh es-Silāhi el-şehīr bi Matraḳī (Nasuh, oružnik poznat kao Matrakči – vitez dugog štapa).
Vrijedi izdvojiti i putopis Menāzil-i Seferi Iraḳeyn (Konačišta na putu do dva Iraka). U ovom djelu opisano je carsko putovanje sultana Sulejmana Veličanstvenog kroz Irak i južni dio Irana, s vrlo zanimljivim opisima konačišta (menazila) sultana i njegove pratnje.
