Jedan od posljednjih preživjelih boraca iz gerilskog rata vođenog protiv Frankove diktature 1940-ih tuži špansku vladu za 1 milion eura reparacije.

Joan Busquets, 96, rođen u Barceloni, pretrpio je torturu, prisilni rad i 20 godina zatvora od strane Frankovog režima. Slučaj dolazi kao odgovor na španski zakon o demokratskom pamćenju, usvojen 2022. godine, koji nudi "moralne reparacije" žrtvama režima.

"Zakon nudi pomoć žrtvama torture, prisilnog rada i egzila pod diktaturom, ali sitnim slovima piše da nemaju pravo na finansijsku kompenzaciju", rekao je Busquets. “To je simbolično, ali moje zatvaranje nije bilo simbolično.”

Nakon fašističke pobjede u građanskom ratu 1939. godine, hiljade republikanaca pobjeglo je u Francusku, od kojih su se mnogi borili sa francuskim otporom tokom nacističke okupacije.

Na kraju Drugog svetskog rata jedan broj njih se vratio u Španiju gdje su osnovali gerilske grupe posvećene potkopavanju Frankovog režima.

Busquets, koji je tada imao 20 godina, pridružio se grupi koju je predvodio Marcelí Massana u Berguedi u sjevernoj Kataloniji, koja je pješke krijumčarila oružje i eksploziv preko Pirineja.

Noseći pakete od 40 kg, noću su prelazili šestodnevni put od Francuske do grada Manresa. “Kupio sam par čizama, ali se ispostavilo da su obje za isto stopalo, pa sam proveo dva i po dana bosonog prelazeći planine”, rekao je Busquets. “Moja stopala su bila uništena.”

Njegov život kao gerilca bio je kratkog vijeka. Nakon godinu dana u planinama uhapšen je i odveden u ozloglašeni centar za mučenje na Via Laietana u Barseloni.

Tamo su on i njegovi drugovi bili podvrgnuti tri sedmice lišavanja sna prije nego što ih je vojni sud osudio na smrt. Busquetsu je kazna preinačena u doživotni zatvor – on ne zna zašto – dok su ostali pogubljeni pred streljačkim vodom u Camp de la Bota, sada mjestu muzičkog festivala Primavera Sound.

Godine 1956. Busquets je slomio nogu u neuspjelom bijegu iz zatvora u Valensiji. Kada su dva službenika Guardia Civil naišla na njega, pretpostavili su da je mrtav, a jedan od njih ga je udario nogom u lice, rascijepivši mu nos na dva dijela.

Kasnije su ga dva zatvorenika vratila u zatvor gdje mu je uskraćena medicinska pomoć i ostavljen na betonskom podu sedam dana prije nego što je konačno odveden u bolnicu. Kao rezultat toga, vjeruje, patio je od raznih doživotnih zdravstvenih problema.

Pušten je 1969. nakon što je odslužio 20 godina, našao je posao kod izdavača u Barseloni, ali kaže da mu je policija učinila život nepodnošljivim.

“U tajnosti sam otišao u Francusku gdje sam dobio politički azil”, rekao je. „Moj stari drug Marselli Masana bio je u Parizu. Trebalo mi je vremena da se prilagodim normalnom životu. Naprotiv, nije postojala psihološka pomoć, ali sam imao sreću da upoznam savršenog partnera koji mi je pomogao da se integrišem.”

Zakon o demokratskom pamćenju iz 2022. prvi je koji priznaje gerilce koji su nastavili da se bore protiv republikanaca nakon poraza u građanskom ratu. Busquetsova tvrdnja, koju podržava sindikat CGT, zasnovana je na (neobavezujućoj) rezoluciji UN-a iz 2005. o reparacijama za žrtve međunarodnih kršenja ljudskih prava.

“Mi kažemo da ako je smrtna kazna, kasnije preinačena u 20 godina zatvora, pet godina prisilnog rada, progona i mučenja praćenih godinama izgnanstva, ako je sve to počinila država nakon što je proglašeno nezakonitim i nelegitimnim onda, prema rezoluciji UN-a o reparacijama, španska država je odgovorna”, rekao je Raú l Maíllo, advokat koji zastupa Busquetsa.

Tokom tranzicije u demokratiju nakon Frankove smrti 1975., amnestija je data svima koji su počinili zločine u ime režima. Naknadni zakoni koji su oslobodili žrtve režima nisu imali ništa osim simboličnih reparacija.

Emilio Silva, predsjednik Udruženja za oporavak historijskog pamćenja (ARHM), kaže da država “bira svoje žrtve”. „Država plaća odštetu porodicama žrtava Ete [baskijske terorističke grupe], a niko ne kaže da ne bi trebalo, ali za žrtve diktature nema ništa“, rekao je on.

Maíllo kaže da, prema njegovim saznanjima, nijedan slučaj poput ovog nije bio uspješan, ali Busquetsa, doživotnog borca, to ne odvraća.

"Nije u pitanju novac", rekao je. “Radi se o pravdi. Ova država nije izvršila reparacije žrtvama. Prije mnogo godina pisao sam o svom slučaju tadašnjem katalonskom predsjedniku Joséu Montilli. Nije odgovorio. Pisao sam bivšem španskom predsjedniku Felipeu Gonzalesu, ali ni on nije odgovorio. To mi je dalo snagu da nastavim borbu.”

Dodao je: „Biti anarhista sada se ne razlikuje od onoga prije 50 godina. To je filozofija i potraga za istinom. Ono što želim je jedinstvo, Evrope i, da je moguće, cijelog svijeta, bez granica, svijeta u kojem se svi razumijemo.”