Srbija će morati da se odredi prema njemačko-francuskom prijedlogu za izlazak iz institucionalne krize u Bosni i Hercegovini (BiH), ocijenio je za Radio Slobodna Evropa Eric Gordy, profesor političke sociologije na Odsjeku za slavističke i istočnoevropske studije Univerziteta u Londonu.
Gordy smatra da predsjednik Srbije Aleksandar Vučić nakon nedavnog susreta sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom u Moskvi, nema mnogo manevarskog prostora u odnosu na Evropsku uniju (EU) po ovom pitanju.
- Mislim da on računa na podršku Evrope i u ekonomskom smislu i u odnosu prema antirežimskim protestima koji u Srbiji traju već šest mjeseci - smatra Gordi.
U neformalnom dokumentu poznatom kao non-paper, koji su navodno sastavile Francuska i Njemačka, zemlje Evropske unije se pozivaju da suspenduju finansijske projekte koji su korisni za Republiku Srpsku (RS) i da razmotre uvođenje ciljanih sankcija prema zvaničnicima ovog bosanskohercegovačkog entiteta koji "podrivaju suverenitet i ustavni poredak BiH".
Predlaže se i obustavljanje kontakta sa predsjednikom i premijerom RS-a Miloradom Dodikom i Radovanom Viškovićem, kao i sa predsjednikom Skupštine tog entiteta Nenadom Stevandićem.
Komentarišući predložene mehanizme, Eric Gordy kaže da neke od njih već primjenjuju pojedine zemlje članice EU.
- Najoštrije sankcije su već uvele Njemačka, Austrija i Litvanija - podsjeća Gordy.
Ipak, sagovornik RSE smatra da je ponašanje predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika iziskivalo da se pokrene ovakva inicijativa.
- Bilo je neophodno da se preduzme nekakav korak, jer je Dodik na to praktično pozivao. On je, na primjer, kršio zabranu putovanja kada je putovao u Srbiju, Rusiju i Izrael. Mislim da ih je na taj način izazvao, računajući da je dovoljno moćan i da može to da krši. Evropa mora reagovati na to - kaže Gordy.
Da li ovakav dokument, premda pravno neobavezujući, pokazuje da Evropska unija pokušava da ojača svoju poziciju u Bosni i Hercegovini i na Zapadnom Balkanu?
- Situacija u BiH je nestabilna i dobar je trenutak da se to radi. Druga stvar je da, bez obzira na to što Rusija ima određenu ulogu u regionu, ona je sada slabija i ne može da se fokusira na Balkan. Tako da je dobro vrijeme da Evropa malo pokaže svoj utjecaj na Zapadnom Balkanu.
Zanimljiv je prijedlog da EU afirmiše svoju ulogu kao garant mira u Bosni i Hercegovini, što proizilazi iz Dejtonskog sporazuma. Ali, tu postoji i drugi razlog: nije bez značaja to što je BiH kandidat za članstvo u EU, što znači da Evropa ima određene obaveze prema toj zemlji.
Druga zanimljiva stvar je prijedlog da se radi na novom ustavnom rješenju za BiH. Ako se nešto zaista preduzme u vezi sa tim, to bi bio veliki korak, jer praktično Bosna i Hercegovina – iako postoji aneks Dejtonskog sporazuma – nema Ustav. I zbog toga su moguće razne manipulacije. Znači, ako se ozbiljno radi na tome, onda je to značajan korak za BiH.
Kako bi Srbija u ovom slučaju mogla da se pozicionira?
- Srbija je sada, naročito poslije Vučićeve posjete Rusiji, suočena sa pritiskom da se odredi o tome koliko je ozbiljna u svom odnosu sa Evropskom unijom i u svojoj kandidaturi za članstvo u EU. Ovo će biti još jedan vid takvog pritiska na koji će, da budemo iskreni, Vučić teško moći da odgovori. Mislim da on računa na podršku Evrope i u ekonomskom smislu i u odnosu prema antirežimskim protestima koji u Srbiji traju već šest mjeseci.
Da li očekujete zaoštravanje odnosa na relaciji Beograd – Sarajevo?
- To bi moglo da se desi. Pratim prorežimske medije u Srbiji i vidim da se na takve stvari često poziva. Ali, ni Vučić niti bilo koji drugi zvaničnik Srbije ne smije da zaboravi da je Srbija potpisnica Dejtonskog sporazuma i da ima obavezu da prizna i podržava suverenitet BiH. To zvanični Beograd i radi, u većoj ili manjoj mjeri tokom vremena, ali ne može odustati od te obaveze.
Kako vam se čine predložene mjere koje uključuju uskraćivanje finansijske podrške Republici Srpskoj, ciljano sankcionisanje zvaničnika i pravnih lica tog entiteta, obustavljanje kontakta sa najvišim zvaničnicima u Banjoj Luci i usporavanje evropskog puta BiH? Da li te mjere mogu da daju neke rezultate?
- Ma koliko sve to dramatično zvučalo, većina tih stvari je već na snazi. Najoštrije sankcije su već uvele Njemačka, Austrija i Litvanija. Nema tu mnogo toga novog. Što se tiče izolacije, i to se već radi. Jedine zemlje članice EU koje to ne praktikuju su Slovačka, Mađarska i u određenoj meri Hrvatska.
Da li ti mehanizmi otvaraju prostor Miloradu Dodiku da se dodatno približi Vladimiru Putinu, sa kojim već održava bliske odnose?
- Mislim da to ne može raditi više nego što je to radio do sada. Uostalom, Dodik ne može mnogo da očekuje od Putina koji je zauzet ratom u Ukrajini. Putin više nema toliko utjecaja u regionu kao prije četiri ili pet godina.
Ono što se također pokazalo je da je Dodik bio preambiciozan u svojim prvim potezima. Mislio je da može da računa na podršku iz Srbije, Rusije i Sjedinjenih Država, nakon dolaska Donalda Trumpa u Bijelu kuću.
On to nije dobio, niti je dobio veliku podršku u javnosti Republike Srpske, kao ni od tamošnje opozicije. Njegova pozicija je zapravo sve slabija, ma koliko njegova retorika bila jaka.
Da li će mu ovaj non- paper pomoći da ojača rejting?
- Mislim da u Republici Srpskoj sve više ljudi uviđa da ih Dodik previše košta.
